Ακούστε το podcast
Τι θα συζητήσουμε
Απώλεια… Πένθος…
Μία απώλεια ενός αγαπημένου μας ανθρώπου από τη ζωή, ένας αποχωρισμός ενός προσώπου, μία απώλεια του λατρεμένου μας κατοικίδιου, μία απόλυση από την εργασία μας, ένα διαζύγιο, μία διακοπή κύησης ακόμη και η απομάκρυνση των παιδιών από το πατρικό σπίτι… είναι κάποιες από τις απώλειες που μπορούν να οδηγήσουν στη βίωση του πένθους με τον κάθε άνθρωπο να το βιώνει διαφορετικά με το δικό του ξεχωριστό τρόπο.
Όλοι μας βιώνουμε σημαντικές απώλειες κατά τη διάρκεια της ζωής μας! Αυτό που διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο είναι ο τρόπος με τον οποίο τις βιώνει ο κάθε άνθρωπος. Δεν υπάρχει κάποια τυπική αντίδραση. Δεν υπάρχει σωστό ή λάθος τρόπος να θρηνήσουμε. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο για το πόσο θα πενθήσουμε.
Στο σημερινό επεισόδιο της LearnHealth με καλεσμένη την Ψυχολόγο και Εγκληματολόγο κα Ιωάννα Σκλιάμη, θα μιλήσουμε για την απώλεια, το πένθος, τα στάδια που μπορεί να βιώνει κάποιος αλλά και ποιοι είναι οι μύθοι γύρω από το πένθος. Ακόμη, θα αναλύσουμε τα συμπτώματα που προκαλούνται αλλά και πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη διαδικασία του πένθους.
Απομαγνητοφώνηση
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Καλώς ήρθατε στα podcast επεισόδια της LearnHealth, τον απόλυτο προορισμό γνώσης και ενημέρωσης σε θέματα που αφορούν τον τομέα της υγείας, της ευεξίας, αυτοβελτίωσης και γονεϊκότητας. Στην LearnHealth πιστεύουμε πως η καλή υγεία, η ατομική ανάπτυξη, η βελτίωση των προσωπικών και επαγγελματικών σχέσεων, όλα ξεκινάνε από τη γνώση και σωστή ενημέρωση.
Και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να εμπλουτίσετε τις γνώσεις σας καθώς και να ενημερωθείτε σωστά από το να συνδεθείτε με έναν επαγγελματία υγείας με εξειδίκευση σε ένα από τους παραπάνω κλάδους.
Είμαι ο Διονύσης Φιλιππόπουλος, συνιδρυτής και project μάνατζερ της LearnHealth και σας καλωσορίζω στο σημερινό επεισόδιο, όπου θα έχουμε για άλλη μια φορά μαζί μας την κυρία Ιωάννα Σκλιάμη με την ειδικότητα της ψυχολόγου να συζητήσουμε για το πένθος.
Καλησπέρα κυρία Σκλιάμη!
Ιωάννα Σκλιάμη:
Καλησπέρα κύριε Φιλιππόπουλε. Καλησπέρα και σε όλους τους φίλους μας ακροατές.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Για πρώτη φορά λοιπόν, μετά από τα πολλά podcasts που έχουμε κάνει μέχρι τώρα από τη σειρά αυτή, δεν θα σας ζητήσω για άλλη μια φορά να πείτε δυο λόγια για εσάς. Όποιος θέλει να μάθει πληροφορίες και δεν έχει ακούσει κάποιο από τα προηγούμενα podcasts, καταρχάς θα τον ενθαρρύνω να ακούσει κάποια από τα προηγούμενα podcasts γιατί είχαν πάρα πολύ ενδιαφέρον όλες μας οι συζητήσεις και όλα τα επεισόδια, οπότε εκεί μπορεί να ακούσει για εσάς αλλιώς στην landing page τη δικιά σας που είναι στη σελίδα μας στο site μας, συγγνώμη να το επισκεφτεί και να δει οποιαδήποτε πληροφορία θέλει για εσάς. Καλησπέρα!
Ιωάννα Σκλιάμη:
Καλησπέρα κύριε Φιλιππόπουλε. Σας ευχαριστώ πολύ κι εγώ για την πρόσκληση για ακόμη μια φορά αλλά και για τη ζεστή φιλοξενία σας. Άλλο ένα podcast μαζί και χαίρομαι πολύ για αυτό που βρίσκομαι εδώ μαζί σας. Αναλύοντας σήμερα ένα θέμα ιδιαίτερο θα έλεγα, το οποίο με αγγίζει αρκετά και το θεωρώ αρκετά ευαίσθητο και βαρύ καθώς για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά είναι διαφορετικό. Σήμερα θα μιλήσουμε λοιπόν για το πένθος.
Ο ορισμός του πένθους
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πολύ ωραία. Ναι, όντως είναι ένα θέμα το οποίο είναι βαρύ, αλλά θεωρώ ότι στη ζωή μας συμβαίνει αρκετές φορές να έρθουμε αντιμέτωποι με αυτό. Ναι, εδώ θα ήθελα να ξεκινήσω όπως σχεδόν σε κάθε επεισόδιο της learnHealth με τον ορισμό. Άρα λοιπόν πάμε να μας βοηθήσετε με τον ορισμό.
Τι είναι το πένθος;
Ιωάννα Σκλιάμη:
Φυσικά η ζωή είναι συνυφασμένη με την αλλαγή. Είναι συνυφασμένη με τη συνεχή ροή των πραγμάτων, όπως γνωρίζουμε. Είναι μια ακολουθία από μικρούς ή μεγάλους αποχαιρετισμούς, αλλά και από νέα καλωσορίσματα. Συνεπώς το πένθος και η απώλεια, αν και αποτελούν κάποια από τα πιο επώδυνα και δύσκολα κεφάλαια, είναι αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής μας.
Η αντιμετώπιση της απώλειας κάποιου προσώπου ή κάτι που αγαπάμε είναι μια από τις πιο μεγάλες προκλήσεις της ζωής, θα λέγαμε. Αυτό που είναι σημαντικό να γνωρίζουμε είναι ότι το πένθος μπορεί να το συσχετίζουμε κυρίως με το θάνατο ενός αγαπημένου μας προσώπου, που είναι συχνά και η αιτία του πιο έντονου τύπου πένθους.
Αλλά και οποιαδήποτε απώλεια μπορεί να προκαλέσει πένθος, όπως είναι για παράδειγμα ένα διαζύγιο ή η λήξη μιας σχέσης. Η απώλεια της υγείας μας, μια σοβαρή ασθένεια ενός αγαπημένου μας προσώπου, η απόλυση μιας εργασίας, ακόμη και η συνταξιοδότηση.
Το πένθος λοιπόν, είναι μια μακροχρόνια θα λέγαμε και συναισθηματικά επώδυνη διαδικασία, η οποία είναι μια φυσική αντίδραση σε κάθε απώλεια. Είναι μια συναισθηματική, θα λέγαμε, ταλαιπωρία. Όπου πένθος επίσης μπορεί να βιώσουμε και μέσα από την απώλεια μιας οικονομικής σταθερότητας που πριν είχαμε μέσα από μια αποβολή που μπορεί να έχει μια γυναίκα.
Μέσα από τον θάνατο του κατοικίδιου μας, μέσα από την απώλεια μιας φιλίας. Ακόμη και οι πιο ανεπαίσθητες απώλειες μπορούν να προκαλέσουν μια αίσθηση πένθους.
Συναισθήματα στο πένθος
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Όπως προαναφέραμε, κα Σκλιάμη το πένθος ο καθένας το λαμβάνει διαφορετικά, το αντιμετωπίζει διαφορετικά. Υπάρχει κάποια διαδικασία την οποία πρέπει να ακολουθήσουμε κατά τη διάρκεια του πένθους;
Ιωάννα Σκλιάμη:
Κύριε Φιλιππόπουλε αρχικά να σας πω ότι όλοι μας κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής μας θα έρθουμε αντιμέτωποι με την απώλεια ενός σημαντικού και αγαπημένου μας ανθρώπου. Μια τέτοια απώλεια συνοδεύεται από δύσκολα και οδυνηρά συναισθήματα, όπως είναι ένα αρχικό σοκ που παθαίνουμε, ειδικά όταν η απώλεια είναι ξαφνική και αναπάντεχη.
Έχουμε την ενοχή, τον θυμό, τη θλίψη, συναισθήματα τα οποία αποτελούν ωστόσο αναπόσπαστο μέρος αυτού που ονομάζουμε διαδικασία πένθους. Το πένθος είναι μια άκρως ατομική εμπειρία. Δεν υπάρχει σωστό η λάθος. Δεν υπάρχει δηλαδή σωστός ή λάθος τρόπος να θρηνήσουμε.
Το πώς θρηνούμε, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της προσωπικότητάς μας. Του τρόπου αντιμετώπισης. Της εμπειρίας της ζωής. Αλλά και του πόσο σημαντική ήταν η απώλεια αυτή για εμάς. Αναπόφευκτα η διαδικασία του πένθους απαιτεί χρόνο και χώρο.
Η επούλωση γίνεται σταδιακά, δεν μπορεί να είναι αναγκαστική ή βιαστική και δεν υπάρχει φυσικά κανονικό χρονοδιάγραμμα για το πένθος. Μερικοί άνθρωποι αρχίζουν να αισθάνονται καλύτερα σε εβδομάδες ή μήνες.
Για άλλους όμως, η διαδικασία του πένθους μετριέται σε χρόνια. Όποια και αν είναι η εμπειρία του πένθους. Είναι σημαντικό να είμαστε υπομονετικοί με τον εαυτό μας και να επιτρέψουμε στη διαδικασία να να ξεδιπλωθεί φυσικά, αργά και σταθερά.
Μύθοι γύρω από το πένθος
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Σε αυτό το σημείο θα θέλαμε να μας πείτε κάποιους μύθους γύρω από το πένθος.
Ιωάννα Σκλιάμη:
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν αρκετοί μύθοι γύρω από το πένθος. Αρχικά ακούμε να λέμε ο πόνος θα ξεπεραστεί γρηγορότερα αν τον αγνοήσουμε. Όχι. Στην πραγματικότητα ισχύει ακριβώς το αντίθετο. Μόνο όταν επιτρέψουμε στον εαυτό μας να βιώσει την οδύνη, θα μπορέσουμε να το ξεπεράσουμε.
Το να προσπαθήσουμε να αγνοήσουμε τον πόνο μας ή να τον εμποδίσουμε να βγει στην επιφάνεια είναι κάτι που, πιστέψτε με, θα τον επιδεινώσει μακροπρόθεσμα. Ένας άλλος μύθος είναι ότι πρέπει να είμαστε δυνατοί και να μη δείξουμε τα συναισθήματά μας.
Το κλάμα, η θλίψη, η αίσθηση μοναξιάς είναι κάποιες φυσιολογικές αντιδράσεις απέναντι στην απώλεια. Επίσης, το να δείξουμε τα αληθινά μας συναισθήματα μπορεί να βοηθήσει τόσο εμάς όσο και τους γύρω μας που θρηνούν μαζί μας.
Ακόμη ένας μύθος είναι ότι αν δεν κλάψουμε σημαίνει ότι δεν πενθούμε. Όχι. Ο κάθε άνθρωπος εκδηλώνει με δικό του τρόπο τη θλίψη. Και πολλοί άνθρωποι, παρόλο που βιώνουν βαθιά το αίσθημα της θλίψης, δεν μπορούν να κλάψουν.
Ένας ακόμη μύθος είναι ότι το πένθος έχει συγκεκριμένο χρονικό όριο. Σαφώς και δεν υπάρχει συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο για το πένθος. Αυτό που ανέφερα και προηγουμένως, ο χρόνος που χρειάζεται ο κάθε άνθρωπος διαφέρει από άτομο σε άτομο. Ένας ακόμη μύθος είναι το να συνεχίσεις τη ζωή σου σημαίνει ότι ξεχνάς την απώλεια.
Το να προχωρήσεις σημαίνει ότι έχεις αποδεχτεί την απώλεια. Αλλά αυτό δεν είναι το ίδιο με το να ξεχνάς. Μπορούμε να συνεχίσουμε τη ζωή μας και να κρατήσουμε τη μνήμη κάποιου ή κάτι που χάσαμε ως ένα σημαντικό κομμάτι του εαυτού μας.
Στην πραγματικότητα, καθώς προχωράμε στη ζωή μας, αυτές οι αναμνήσεις μπορούν να γίνουν όλο και πιο αναπόσπαστα στοιχεία στον καθορισμό των ανθρώπων που είμαστε. Επομένως αυτοί είναι κάποιοι μύθοι. Είναι κάποιες φράσεις τις οποίες μπορεί να ακούσουμε από κάποιους.
Στάδια του πένθους
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Ποια είναι τα στάδια του πένθους;
Ιωάννα Σκλιάμη: Κύριε Φιλιππόπουλε, υπάρχουν κάποια στάδια τα οποία το 1969 η ψυχίατρος Ελίζαμπεθ Ρος, μια Ελβετίδα συγγραφέας και ψυχίατρος. Διέκρινε πέντε κοινά στάδια του πένθους από τα οποία περνούν οι άνθρωποι που βιώνουν κάποια απώλεια. Και αυτά είναι.
Όσον αφορά το πρώτο στάδιο, έχουμε το στάδιο της άρνησης, κατά την οποία κυριαρχεί ένα συναισθηματικό μούδιασμα, θα λέγαμε και η άρνηση, το να αποδεχτούμε τη νέα πραγματικότητα. Μία φράση που μπορούμε να πούμε είναι ότι αυτό δεν μπορεί να συμβαίνει σε μένα.
Ο συγκεκριμένος μηχανισμός άμυνας επιστρατεύεται προκειμένου το άτομο να προστατευτεί από το αναπάντεχο της είδησης της απώλειας και να απαλύνει κάπως θα λέγαμε, τα έντονα συναισθήματα που βιώνει εκείνη τη στιγμή. Στην ουσία η άρνηση μας βοηθάει να διαχειριστούμε μόνο όσες πληροφορίες αντέχουμε.
Και φυσικά οι εν λόγω αντιδράσεις είναι πιο έντονες όταν ο θάνατος είναι αιφνίδιος. Το δεύτερο στάδιο είναι το στάδιο του θυμού, όπου το άτομο διερωτάται Γιατί σε μένα; Γιατί τώρα; Γιατί να συμβαίνει αυτό; Ποιος ευθύνεται; Εδώ σε αυτό το στάδιο νιώθουμε την εγκατάλειψη και ένα είδους αδυναμία. Ο πόνος και το αρχικό σοκ μετατρέπονται σε θυμό και επιθετικότητα.
Τον θυμό μας μπορεί να τον στρέψουμε όχι μόνο προς την οικογένεια, τους φίλους, το πρόσωπο που χάθηκε, αλλά στρέφεται και σε ανώτερες δυνάμεις. Πίσω από τον θυμό κρύβεται ο πόνος που οφείλεται στην απώλεια. Το τρίτο στάδιο είναι το στάδιο της διαπραγμάτευσης. Είναι ένα μεταβατικό στάδιο, θα λέγαμε, όπου υποχωρεί ο θυμός.
Και εδώ αναρωτιόμαστε αν θα μπορούσε να είχε γίνει κάτι διαφορετικά. Μακάρι να είχα προσπαθήσει περισσότερο να είμαι καλύτερος άνθρωπος για εκείνον. Είναι μια από τις φράσεις που χρησιμοποιούμε εδώ, σιγά σιγά ξεκινάμε να επεξεργαζόμαστε την απώλεια περισσότερο εγκεφαλικά παρά συναισθηματικά.
Προσπαθούμε δηλαδή να κερδίσουμε χρόνο και να να ανασυνταχθούμε απέναντι στην συνειδητοποίηση ότι αυτή η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη.
Στο τέταρτο στάδιο έχουμε το στάδιο της κατάθλιψης. Με κυρίαρχο στοιχείο τη βαθιά θλίψη που φέρνει η συνειδητοποίηση της απώλειας και το τέλος της. Μια φράση που λέμε είμαι πολύ λυπημένος για να κάνω το οτιδήποτε. Είναι ένα αρκετά επώδυνο στάδιο, επιτρέψτε μου να πω.
Με τη συνειδητοποίηση της απώλειας ή του θανάτου και είναι πλέον γεγονός, τόσο σε γνωσιακό όσο και σε συναισθηματικό επίπεδο. Μπορεί δηλαδή να βιώνουμε θλίψη, μελαγχολία, ακόμη και απελπισία. Και πάμε και στο τελευταίο στάδιο, το πέμπτο, όπου εδώ έχουμε το στάδιο της αποδοχής.
Σε αυτό το στάδιο ο θυμός, η οργή, η θλίψη έχουν δώσει τη θέση τους στην τρυφερότητα και στις αναμνήσεις. Το βλέμμα όμως του ατόμου. Αυτουνού που πενθεί είναι κατά κύριο λόγο στραμμένο στο μέλλον, καθώς έχει ξαναβρεί το νόημα της ζωής και μπορεί να προχωρήσει.
Στο στάδιο αυτό προσπαθούμε να αναδιοργανώθουμε και να διαμορφώσουμε την ταυτότητα και τη ζωή μας, πλέον όμως χωρίς την ύπαρξη του ατόμου που έφυγε από τη ζωή. Εδώ είναι πολύ πιθανό να νιώσουμε ότι προχωρώντας τη ζωή μας προδίδουμε το άτομο που χάθηκε, απολαμβάνοντας εμείς τη ζωή.
Εδώ, σε αυτό το σημείο, κύριε Φιλιππόπουλε που λέτε, είναι σημαντικό να επισημάνω ότι κάποια από τα στάδια μπορεί να παραλειφθούν ή να επαναληφθούν σε περίπτωση παλινδρόμησης. Πέραν όμως αυτών των γενικών θεωρήσεων και των σταδίων, είναι απαραίτητο να έχουμε κάτι στο νου μας ότι κάθε άτομο έχει το δικό του τρόπο να πενθεί. Αυτό που ανέφερα και προηγουμένως.
Δεν περνούν όλοι οι άνθρωποι τα στάδια του πένθους με την ίδια σειρά και ο χρόνος που απαιτείται για να φτάσει κάποιος στο στάδιο της αποδοχής ποικίλλει από άτομο σε άτομο και από περίπτωση σε περίπτωση. Και αυτό, πιστέψτε με, είναι εντάξει, γιατί το πένθος είναι κάτι πολύ προσωπικό στη ζωή του καθενός.
Πως βιώνουμε συνήθως το πένθος
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Θα ήθελα να σας ρωτήσω εδώ να μας πείτε ποια είναι τα βασικά συμπτώματα ενός ανθρώπου που ζει ένα πένθος.
Ιωάννα Σκλιάμη:
Πάμε να δούμε κυρίες Φιλιππόπουλε λοιπόν τα συμπτώματα, ενώ η απώλεια επηρεάζει τους ανθρώπους με διαφορετικούς τρόπους. Πολλοί από εμάς μπορεί να αντιμετωπίσουμε τα ακόλουθα συμπτώματα όταν θρηνούμε. Κάποια από αυτά είναι. Ξεκινάμε τα συναισθηματικά συμπτώματα πένθους. Αρχικά έχουμε το σοκ και τη δυσπιστία αμέσως μετά από μια ήττα.
Μπορεί να είναι δύσκολο να αποδεχτούμε αυτό που συνέβη. Μπορεί να αισθανόμαστε μουδιασμένοι, να δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε ότι η απώλεια συνέβη πραγματικά ή ακόμα και να αρνηθούμε την αλήθεια αυτού δηλαδή που πραγματικά έχει συμβεί.
Εάν ένα κατοικίδιο ή κάποιος που αγαπάμε έχει πεθάνει, μπορούμε να συνεχίσουμε να περιμένουμε ότι θα εμφανιστεί, παρόλο που γνωρίζουμε ότι έχει φύγει. Ένα ακόμα σύμπτωμα είναι η θλίψη. Το βαρύ πένθος είναι ίσως το πιο καθολικά βιωμένο σύμπτωμα θλίψης. Μπορούμε να έχουμε αισθήματα κενού, απόγνωσης, λαχτάρας ή βαθιάς μοναξιάς.
Μπορούμε επίσης να κλάψουμε πολύ ή να αισθανθούμε συναισθηματικά ασταθείς. Ενοχή. Μπορεί να μετανιώνουμε ή να αισθανόμαστε ενοχές για πράγματα που κάναμε ή δεν είπαμε ή για πράγματα που δεν κάναμε.
Μπορεί επίσης να αισθανόμαστε ενοχή για ορισμένα συναισθήματα ή ακόμη και ανακούφιση όταν ένα άτομο πέθανε μετά από μια μακρά και δύσκολη ασθένεια. Μπορεί να νιώθουμε φόβο. Μια σημαντική απώλεια μπορεί να προκαλέσει μια σειρά από ανησυχίες και φόβους.
Αν έχουμε χάσει το σύντροφό μας, τη δουλειά μας, το σπίτι μας, μπορεί να αισθανόμαστε ανήσυχοι, αβοήθητοι αλλά και αβοήθητοι για το μέλλον. Μπορεί να νιώθουμε θυμό, ακόμη και αν δεν φταίμε εμείς για την απώλεια. Μπορεί να νιώσουμε θυμό και αγανάκτηση.
Αν για παράδειγμα έχουμε χάσει ένα αγαπημένο μας πρόσωπο, είμαστε θυμωμένοι με τον εαυτό μας, τους γιατρούς, ακόμα και με το άτομο που έφυγε από τη ζωή. Γιατί; Γιατί μας εγκατέλειψε. Έχουμε τα σωματικά συμπτώματα θλίψης. Συχνά σκεφτόμαστε ότι το πένθος είναι μια αυστηρά συναισθηματική διαδικασία. Όμως το πένθος συχνά περιλαμβάνει και σωματικά συμπτώματα, όπως είναι, κούραση, ναυτία, απώλεια βάρους ή αύξηση βάρους, πόνοι, αϋπνία.
Και διάφορα άλλα, δεδομένου ότι η εμπειρία του πένθους μετά την απώλεια κάποιου. Την έννοια μοναδική για εμάς. Είναι δύσκολο, θα λέγαμε, να χαρακτηρίσουμε οποιοδήποτε είδος πένθους ως φυσιολογικό ή μη φυσιολογικό. Ωστόσο, υπάρχουν τύποι θλίψης που ξεφεύγουν από τα αναμενόμενα συμπτώματα. Και αυτά είναι τα παρακάτω.
Έχουμε το προκαταβολικό πένθος. Όπως υποδηλώνει το όνομά του προκαταβολικά, το πένθος αναπτύσσεται πριν συμβεί μια σημαντική απώλεια και όχι μετά. Εάν δηλαδή ένα αγαπημένο πρόσωπο είναι ανίατο, άρρωστο.
Έχουμε δηλαδή ένα ηλικιωμένο παράδειγμα με ένα ηλικιωμένο κατοικίδιο ή γνωρίζουμε ότι θα βγούμε σε συνταξιοδότηση ή ότι μπορεί να ασχοληθούμε, μπορεί να αρχίσουμε να θρηνούμε την απώλεια προτού αυτή ξεδιπλωθεί πλήρως.
Όπως το κλασικό πένθος, έτσι και το προκαταβολικά πένθος μπορεί να περιλαμβάνει ένα μείγμα συναισθημάτων. Έχουμε το αδικαιολόγητο πένθος. Το πένθος χωρίς δικαιώματα μπορεί να συμβεί όταν η απώλειά μας υποτιμηθεί, στιγματιστεί ή δεν μπορεί να θρηνήσει ανοιχτά.
Μερικοί άνθρωποι μπορεί να ελαχιστοποιήσουν την απώλεια μιας δουλειάς ή την απώλεια ενός κατοικίδιου ως κάτι το οποίο δεν αξίζει να θρηνήσουμε. Το πένθος που δεν έχει δικαίωμα θρήνου, μπορεί επίσης να συμβεί όταν η σχέση μας με έναν αποθανόντα δεν αναγνωρίζεται. Έχουμε επίσης το πολύπλοκο πένθος.
Ο πόνος σε μια σημαντική απώλεια μπορεί να μην εξαφανιστεί ποτέ εντελώς, αλλά θα πρέπει να υποχωρήσει με την πάροδο του χρόνου, όταν δεν συμβαίνει και μας εμποδίζει να ξαναρχίσουμε την καθημερινή μας ζωή και τις σχέσεις μας τις καθημερινές, μπορεί να είναι ένα σημάδι περίπλοκης θλίψης.
Το περίπλοκο πένθος συνήθως προκύπτει από το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, όπου η απώλεια μας έχει κολλήσει, θα λέγαμε, σε μια κατάσταση πένθους. Μπορεί να μην μπορούμε δηλαδή να δεχτούμε ότι το αγαπημένο μας πρόσωπο έχει φύγει όντως από τη ζωή και να το αναζητούμε σε οικεία μέρη, να βιώνουμε έντονη λαχτάρα ή ακόμη και να αισθανθούμε ότι η ζωή μας δεν έχει νόημα, δεν αξίζει πλέον.
Τεχνικές διαχείρισης του πένθους
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Θα προχωρήσω στην επόμενη ερώτησή μου, η οποία είναι πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή τη διαδικασία του πένθους;
Ιωάννα Σκλιάμη:
Η αλήθεια είναι, κύριε Φιλιππόπουλο, ότι είναι λίγο δύσκολη αυτή η αντιμετώπιση, αλλά όχι ακατόρθωτη. Ανεξάρτητα από τον προσωπικό τρόπο με τον οποίο ο καθένας αντιμετωπίζει την απώλεια, υπάρχουν ορισμένοι γενικοί κανόνες που καθιστούν πιο γόνιμη, θα λέγαμε πιο γόνιμη τη διαδικασία του πένθους.
Από τα πιο σημαντικά, επιτρέψτε μου να πω, είναι η ισορροπία μεταξύ των υποχρεώσεων, του ελεύθερου χρόνου που αφιερώνουμε στη διασκέδαση αλλά και του χρόνου που αφιερώνουμε στην ανάπαυσή μας. Το να έχουμε παράλογες απαιτήσεις από τον εαυτό μας και τους άλλους και να πιέζουμε να κάνουμε πράγματα.
Που δεν νιώθουμε έτοιμοι να κάνουμε, δεν είμαστε σε θέση να κάνουμε. Πιστέψτε με ότι είναι κάτι που σίγουρα δεν θα βοηθήσει. Ακόμη. Είναι σημαντικό να αποδεχτούμε το γεγονός και να εκφράσουμε τα συναισθήματά μας ανοιχτά. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε κάτι ότι τα συναισθήματα που βιώνουμε εκείνη τη χρονική στιγμή αποτελούν μια φυσική αντίδραση στην απώλεια.
Είναι ωφέλιμο να μιλήσουμε για το πώς αισθανόμαστε σχετικά με την απώλεια, όποτε και εφόσον φυσικά αισθανθούμε έτοιμοι. Οφείλουμε να δώσουμε στον εαυτό μας την άδεια να πενθήσει. Μην αποφεύγουμε να αναγνωρίσουμε και να αντιμετωπίσουμε τα επώδυνα συναισθήματα, γιατί έτσι παρατείνουμε τη διαδικασία του πένθους.
Εξίσου σημαντικό και ωφέλιμο είναι να μπορούμε να στηριχτούμε στα αγαπημένα για εμάς πρόσωπα. Η εμπειρία του πένθους είναι μια εξαιρετικά δύσκολη εμπειρία για κάθε άνθρωπο. Η στήριξη από τα αγαπημένα μας πρόσωπα είναι κάτι που μπορεί να βοηθήσει σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Εξίσου σημαντικό είναι να φροντίζουμε καλά τον εαυτό μας. Ξέρω ότι είναι λίγο δύσκολο, αλλά χρειάζεται να το κάνουμε. Γιατί; Γιατί η ψυχή και το σώμα συνδέονται άρρηκτα. Κατά συνέπεια, όταν είμαστε σε καλή σωματική κατάσταση βελτιώνεται και η ψυχολογική μας διάθεση παράλληλα.
Ίσως είναι λίγο δύσκολο, αλλά καλό είναι τη θλίψη να την αντιμετωπίσουμε με σωστή διατροφή, καλόν ύπνο και να εντάξουμε και τη γυμναστική μας. Επίσης, καλό είναι να αποφεύγουμε να δίνουμε βάση στις εσφαλμένες αντιλήψεις για το πένθος. Και τι εννοώ με αυτό;
Έχουμε κάθε δικαίωμα να κλαίμε, να γελάμε, να διασκεδάζουμε όταν βρισκόμαστε σε μια περίοδο πένθους. Δεν χρειάζεται να ενεργοποιούμε τον εαυτό μας για τον τρόπο που μπορεί να πενθούμε. Να θυμόμαστε κάτι ότι οι ενοχές προκαλούνται όταν σπάμε τα δεσμά των πρέπει και των μη, δηλαδή των κανόνων που θέτει το κοινωνικό σύστημα αξιών.
Στο πένθος δεν υπάρχουν κανόνες, δεν υπάρχουν, πρέπει και δεν υπάρχουν μη. Και αυτό θα πρέπει ο καθένας μας να το κατανοήσει καλά. Είναι σημαντικό να εμπιστευτούμε τη διαδικασία του πένθους. Αυτό επιτρέψτε μου να πω. Το αγωνιώδες ταξίδι. Θα ήθελα να τονίσω ότι αν κάποιο άτομο δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα συναισθήματά του, καλό είναι εκεί να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στη διαχείριση του πένθους
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Με όλα αυτά που προαναφέραμε προηγουμένως, αντιλαμβανόμαστε ότι το πένθος έχει κάποια πολύ έντονα συναισθήματα και διαφοροποιείται από άνθρωπο σε άνθρωπο και από τη διαφορετικότητα του ανθρώπου, με τον οποίο αντιλαμβάνομαι ότι είναι δεδομένο ότι είναι καλό και θα βοηθούσε πολύ έναν άνθρωπο να απευθυνθεί σε έναν επαγγελματία υγείας ψυχικής υγείας. Ποιος είναι ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στο φαινόμενο του πένθους;
Ιωάννα Σκλιάμη:
Κύριε Φιλιππόπουλε, η έννοια του πένθους περιγράφει τον πόνο και τη βαθιά θλίψη που έρχεται ως αποτέλεσμα κάποιας σημαντικής απώλειας στη ζωή ενός ανθρώπου. Η απώλεια ενός σημαντικού άλλου αποτελεί, θα λέγαμε, μια αναπόφευκτη εμπειρία. Με κοινά χαρακτηριστικά, αλλά ταυτόχρονα και μια προσωπική και μακρά διαδικασία. Εμπεριέχει ενοχή, φόβο, θλίψη, θυμό.
Ο χρόνος που διαρκεί και ο τρόπος που βιώνεται και εκφράζεται είναι υποκειμενικός, όπως αναφέραμε και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Αναφέραμε τα στάδια τα οποία, όπως είπα, δεν είναι παρά ένα πλαίσιο που μας βοηθάει να κατανοήσουμε τι μπορεί να συμβαίνει σε έναν άνθρωπο που πενθεί. Και δεν είναι απαραίτητο να έρθουν με τη σειρά.
Κάθε στάδιο έχει συγκεκριμένο νόημα και ουσία γι αυτόν που πενθεί. Το νόημα που δίνουμε στην απώλεια μας και πώς να αξιολογούμε επηρεάζει τη διαδικασία και τα στάδια της. Τι σημαίνει για εμένα η απώλεια; Τι διακυβεύεται; Ποιες αλλαγές πιστεύω πως θα φέρει στη ζωή μου αυτή η απώλεια; Τι φοβάμαι περισσότερο;
Αυτά είναι κάποια από τα ερωτήματα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε το ιδιαίτερο νόημα που δίνουν στη δική μας απώλεια. Εάν λοιπόν τα συναισθήματα που βιώνει κάποιος κατά τη διαδικασία του πένθους. Δυσκολεύεται να τα διαχειριστεί. Είναι σημαντικό και ωφέλιμο για την ψυχική του υγεία πρωτίστως να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να αποτελέσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο η διαδικασία του πένθους που αναφέραμε μπορεί να βρει το χώρο και το χρόνο να εξελιχτεί με ασφάλεια και στήριξη.
Έρευνες έχουν σε ανθρώπους που έχουν γίνει, σε ανθρώπους που πενθούν. Δείχνουν πόσο βοηθητικό και ανακουφιστικό για εκείνους είναι να μπορούν να μιλήσουν για το πένθος τους σε κάποιον που είναι, σε κάποιον άνθρωπο που είναι διακριτικός, δεν θα τους κρίνει, δεν θα τους επικρίνει και θα έχει πρόθεση να τους βοηθήσει.
Επομένως, η ψυχοθεραπευτική διαδικασία μπορεί να χωρέσει όλα τα δύσκολα και δυνατά συναισθήματα που φέρει μια απώλεια, τα οποία πολλές φορές ο κοινωνικός και οικογενειακός μας περίγυρος δεν μπορεί να διαχειριστεί τόσο εύκολα ή ν αντέξει.
Παράλληλα, δίνει το χώρο και το χρόνο στον άνθρωπο που πενθεί να επεξεργαστεί ό, τι άλλο αναδύεται από αυτή την εμπειρία σχετικά με τη δική του ζωή, ώστε να τον βοηθήσει να δομήσει την καινούρια του ταυτότητα, τη νέα του ταυτότητα και πραγματικότητα, αλλά και να ξαναχτίσει ένα νέο νόημα που θα τον βοηθήσει να συνεχίσει.
Ωστόσο να πω εδώ ότι υπάρχουν και περιπτώσεις που ο ειδικός μπορεί να θεωρήσει αναγκαίο και απαραίτητο να γίνει κάποια παραπομπή σε κάποιον ψυχίατρο, καθώς το άτομο ίσως να χρήζει να λάβει και κάποια φαρμακευτική αγωγή ως συμπλήρωμα με την ψυχοθεραπεία, ώστε να μειωθεί η ένταση των διαφορικών συμπτωμάτων θα λέγαμε και να ανακουφίσει το άτομο που πενθεί.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Κα Σκλιάμη εκτός από την περίπτωση του να αντιμετωπίσουμε μια απώλεια εμείς οι ίδιοι. Ερχόμαστε αντιμέτωποι πολλές φορές στην απώλεια που βιώνει κάποιος άλλος, κάποιος δικός μας άνθρωπος. Αυτό πως μπορούμε να το διαχειριστούμε;
Ιωάννα Σκλιάμη:
Αυτό που ανέφερα και προηγουμένως, κύριε Φιλιππόπουλε είναι ότι το πένθος είναι κάτι προσωπικό και ο καθένας το βιώνει με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο. Είναι μια πολύ σημαντική διεργασία, όχι απλά μια πληγή και μπορεί να θεωρηθεί, πιστέψτε με, και μια από τις πιο έντονες συναισθηματικά καταστάσεις που μπορεί να βρεθούμε στη ζωή μας.
Από την άλλη όμως, πόσο εύκολο είναι για κάποιον να ακούσει και να κουβαλήσει, θα λέγαμε έστω και για λίγο. Τον πόνο, τον θυμό ή την απόγνωση του άλλου συνανθρώπου μας. Κατά πόσο αντέχουμε να μπούμε έστω και για λίγο στη θέση του άλλου συνανθρώπου μας;
Είναι γεγονός ότι για να μπορούμε να διαχειριστούμε τα συναισθήματα των άλλων, χρειάζεται πρώτα να είμαστε σε επαφή με τα δικά μας συναισθήματα. Την ίδια στιγμή που επιθυμούμε να προσφέρουμε υποστήριξη, επικεντρωμένοι σε ανάγκες του άλλου, ερχόμαστε αντιμέτωποι με δικά μας δύσκολα συναισθήματα που είτε έχουμε καταφέρει να αγνοήσουμε είτε έχουμε προσωρινά προσπεράσει και τα οποία όμως ξαναβρίσκουμε μπροστά μας μέσα από τη θλίψη που ο άλλος συνάνθρωπός μας έχει βιώσει.
Πολλές φορές η αμηχανία μας ενισχύεται από την προσδοκία να πούμε κάτι σοφό και μεγάλο που θα απαλύνει έτσι τον πόνο. Ωστόσο. Η ειλικρινής προσέγγιση, το νοιάξιμο για όσα δύσκολα βιώνει το άτομο αυτό. Πιστέψτε με ότι είναι αυτό που χρειάζεται εκείνη την στιγμή ώστε να ανακουφιστεί.
Ιωάννα Σκλιάμη:
Να νιώσει τη στήριξη τη δική μας. Και να εκτονώσει έστω και για λίγο τον πόνο που τον κατακλύζει. Η αναφορά στο γεγονός και η ερώτηση πως αισθάνεται; Πως είναι; Πως αισθάνεται; Τι είναι αυτό που αισθάνεται; Δίνει την ευκαιρία στο άτομο να εκφραστεί, να εισπράξει συμπόνια και συμπαράσταση.
Ένα πλαίσιο στήριξης που χρειάζεται περισσότερο από οτιδήποτε, καθώς εκείνη τη στιγμή, πιστέψτε με, βυθίζεται και εσύ σε μια μοναξιά θλίψης. Η ικανότητα λοιπόν να αναφερθούμε στο πένθος που βιώνει, δίνει στο άτομο να καταλάβει ότι τα δύσκολα συναισθήματα μπορούν και έχουν θέση στη ζωή μας και ότι δεν απαιτεί να προσπεράσει ή να κουκουλώσει τα συναισθήματά του προκειμένου να συσχετιστεί μαζί μας.
Με τη στάση αυτή δηλώνουμε ότι είμαστε διαθέσιμοι να συμπαρασταθούμε. Να μοιραστούμε τη λύπη του, έστω και για τον ελάχιστο χρόνο που σχετιζόμαστε μαζί του, ακόμα και με τη σιωπή αυτού του ανθρώπου. Μπορούμε να συνυπάρξουμε και οφείλουμε να σεβαστούμε.
Εξίσου σημαντικό και ωφέλιμο είναι να αφήνουμε χώρο και χρόνο στο άτομο να οδηγηθεί σταδιακά στη λεγόμενη επεξεργασία, σε μια δηλαδή κατά κάποιο τρόπο θα λέγαμε, τακτοποίηση της εσωτερικής αναταραχής, σε μια αποφόρτιση από τα δύσκολα συναισθήματα που φαντάζουν για εκείνον αβάσταχτα. Και εμείς να είμαστε εκεί δίπλα του, με την διακριτική πάντα παρουσία μας.
Κλείνοντας
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για άλλη μια φορά για την παρουσία σας σε ένα ακόμα podcast της LearnHealth και ανανεώνουμε το ραντεβού μας για το επόμενο. Ευχαριστώ πολύ! Καλό απόγευμα!
Ιωάννα Σκλιάμη:
Σας ευχαριστώ πολύ κι εγώ κύριε Φιλιππόπουλο και όλους τους ακροατές μας. Και κλείνοντας να πω ότι αποδέχομαι την απώλεια δεν σημαίνει ξεχνώ, αλλά μαθαίνω να ζω με γαλήνη και αξιοπρέπεια, να προχωράω μπροστά και να κρατήσω μια θέση στην καρδιά, στην καρδιά μου, γι αυτό που έφυγε η χάθηκε. Σας ευχαριστώ πολύ. Γεια σας!
