Ακούστε το podcast
Τι θα συζητήσουμε
Οι έφηβοι είναι η ομάδα πληθυσμού που αντιμετωπίζει τους μεγαλύτερους κινδύνους από τη χρήση ουσιών και την ουσιοεξάρτηση σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Η χρήση ουσιών για τους έφηβους αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση, σε μια χρονική περίοδο όπου συμβαίνουν σημαντικότατες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα λειτουργικότητάς τους, λόγω αναπτυξιακών μεταβολών, ορμονικών αλλαγών και ψυχο-συναισθηματικών παραγόντων, που διαμορφώνουν τον άνθρωπο σε σχέση με το περιβάλλον του να αντιληφθεί τον εαυτό του και τη ζωή του μέσα στον κόσμο.
Είναι η περίοδος όπου προσπαθούν να διαμορφώσουν την προσωπική τους ταυτότητα και αυτοεικόνα. Αυτές οι διαδικασίες γίνονται σταδιακά, σε νευροβιολογικό, νευροψυχολογικό και αναπτυξιακό επίπεδο και προετοιμάζονται από καιρό.
Όταν οι έφηβοι βιώνουν περιόδους υψηλής ευαλωτότητας, τότε είναι δυνατό να ξεκινήσουν τον πειραματισμό με τις ουσίες, δηλαδή όταν βρίσκονται υπό συνθήκες μεγάλης συναισθηματικής πίεσης που δημιουργούν επιβαρυντικοί παράγοντες.
Όσο περισσότερο θα εκτεθεί σε αυτούς, τόσο περισσότερο θα ενισχύσει την τάση του να ξεκινήσει τη χρήση αλλά και να τη διατηρήσει, ενώ παράλληλα, όσο νωρίτερα ξεκινήσει τη χρήση ουσιών, τόσο πιο πολλές πιθανότητες έχει να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα, λόγω των συνεπειών της χρήσης σε όλα τα επίπεδα της ζωής.
Απομαγνητοφώνηση
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Καλώς ήρθατε podcast στα επεισόδια της LearnHealth. Τον απόλυτο προορισμό γνώσης και ενημέρωσης σε θέματα που αφορούν τον τομέα της υγείας, της ευεξίας, αυτοβελτίωσης και γονεϊκότητας.
Στην LearnHealth πιστεύουμε πως η καλή υγεία, ατομική ανάπτυξη, βελτίωση των προσωπικών και επαγγελματικών σχέσεων, όλα ξεκινάνε από τη γνώση και σωστή ενημέρωση. Και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να εμπλουτίσετε τις γνώσεις σας καθώς και να ενημερωθείτε σωστά από το να συνδεθείτε με έναν επαγγελματία υγείας με εξειδίκευση σε έναν από τους παραπάνω κλάδους.
Είμαι ο Διονύσης Φιλιππόπουλος, συνιδρυτής και project manager της LearnHealth και σας καλωσορίζω στο σημερινό επεισόδιο, όπου θα έχουμε μαζί μας την κυρία Κατσούλη Αλεξάνδρα, η οποία με την ειδικότητα της νοσηλεύτριας ψυχικής υγείας, ψυχολόγου και εγληματολόγου θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε το φαινόμενο της χρήσης ουσιών στην εφηβεία.
Αλεξία Κατσούλη:
Καλησπέρα κύριε Φιλιππόπουλε. Σας ευχαριστώ πολύ για ακόμα μια φορά για τη φιλοξενία και καλησπέρα και στους ακροατές σας.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Εδώ θα ήθελα πριν ξεκινήσουμε κα Κατσούλη να μας δώσετε μια εικόνα για το βιογραφικό σας, να μας πείτε δυο λόγια για εσάς ώστε να σας γνωρίσει το κοινό, για όσους δεν σας γνωρίζουν ήδη.
Αλεξία Κατσούλη:
Εργάζομαι εδώ και αρκετά χρόνια στον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών και είμαι Διεθνής Σύμβουλος ουσιοεξάρτησης.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Είναι αυτό που λέω και στην εισαγωγή λοιπόν, η σύνδεση με έναν επαγγελματία υγείας με εξειδίκευση στα παραπάνω θέματα. Οπότε νομίζω ότι η εξειδίκευση εδώ είναι πολύ συγκεκριμένη και πολύ θα μας βοηθήσει πάρα πολύ στο να αναλύσουμε αυτό το θέμα. Κυρία Κατσούλη, θα ξεκινήσω κατευθείαν με την πρώτη μου ερώτηση.
Τι είναι η χρήση ναρκωτικών στους εφήβους;
Τι είναι η χρήση ναρκωτικών ουσιών και πώς αναπτύσσεται στους εφήβους;
Αλεξία Κατσούλη:
Η χρήση ναρκωτικών ουσιών είναι ένα πάρα πολύ σύνθετο φαινόμενο, παγκόσμιο, που έχει ξεκινήσει από τις απαρχές του κόσμου, δεν είναι λοιπόν ένα ένα σύγχρονο φαινόμενο και έχει συνδεθεί με την κοινωνική, την πολιτισμική ταυτότητα του ανθρώπου.
Όσον αφορά τους εφήβους, η χρήση ουσιών λοιπόν, γιατί από εκεί συνήθως ξεκινάει η χρήση, είναι μια διαδικασία στην οποία μπαίνει το άτομο προκειμένου να πειραματιστεί με τη δοκιμή κάποιων ουσιών, ψυχοδραστικών, ψυχοτρόπων δηλαδή που επιδρούν σε ένα συγκεκριμένο σύστημα του εγκεφάλου.
Γι αυτό και λέγονται ψυχοτρόπες ή ψυχοδραστικές – τα ναρκωτικά λοιπόν, με σκοπό ν’ αντιμετωπίσει κάποιες ανάγκες του. Με σκοπό να πάρει χαρά, ικανοποίηση, μια ανταμοιβή και για πολλούς – πολλούς άλλους λόγους που φαντάζομαι θα συζητήσουμε.
Η χρήση ουσιών από την αρχή λοιπόν, μπορεί να ξεκινήσει ως μια περιστασιακή δοκιμασία, μετά να λάβει μορφές όπως η κατάχρηση, όπου εκεί έχουμε κάποιες συγκεκριμένες βλάβες και μετά να ακολουθήσει μια προβληματική χρήση θα λέγαμε, που εκεί ο ισχυρός αντίκτυπος της χρήσης ουσιών είναι πάρα πολύ εμφανής, τόσο στο ίδιο το άτομο, στον ίδιο τον έφηβο, όσο και στην κοινότητα την οποία περιβάλλεται.
Φυσικά να πούμε εδώ ότι η χρήση ναρκωτικών ουσιών δεν είναι μόνο ένα θέμα που αντιμετωπίζει ένας έφηβος σε μια κοινωνία. Είναι ένα κομμάτι του οργανωμένο εγκλήματος που επηρεάζει έτσι σαφώς τις κοινωνίες με όλες τις βλαβερές συνέπειες που γνωρίζουμε όλοι.
Λόγοι επαφής των νέων με τα ναρκωτικά
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Κα Κατσούλη να συνδέσω τη δεύτερη ερώτησή μου αν μπορείτε να μας πείτε μέσα από την εμπειρία σας ποιοι είναι έτσι, μερικοί συνηθισμένοι λόγοι για τους οποίους οι έφηβοι πειραματίζονται με τα ναρκωτικά και φτάνουν στο τέλος στη χρήση αυτών;
Αλεξία Κατσούλη:
Μάλιστα! Γνωρίζουμε όλοι ότι η εφηβεία είναι μια πάρα πολύ ευαίσθητη χρονική περίοδος του ατόμου. Είναι μια περίοδος κατά την ανάπτυξή του, όπου εκεί απαντώνται πάρα πολλές προκλήσεις σε συνδυασμό με μεταβολές ορμονικές, αναπτυξιακές, εξελικτικές και έχουμε και προκλήσεις όσον αφορά την αλληλεπίδραση του εφήβου με το κοινωνικό του περιβάλλον αλλά και με τον ίδιο του τον εαυτό.
Εκτίθεται λοιπόν ο έφηβος σε πάρα πολλά ερεθίσματα και αυτά τα ερεθίσματα του δημιουργούν πάρα πολλές έγνοιες, ενδιαφέροντα, προβληματισμούς, προκειμένου και ο ίδιος να αποφασίσει ποια θα είναι η οπτική του σε αυτόν τον κόσμο, ποια θα είναι η θέση του σε αυτόν τον κόσμο, σε τι θα πιστέψει, ποιος θα τον πιστέψει κλπ.
Όταν μπει το κομμάτι των ουσιών στη ζωή του για πάρα πάρα πολλούς λόγους, τα αίτια είναι σύνθετα και πολυπαραγοντικά, τότε εκτίθεται επικίνδυνα. Και αυτό γιατί. Οι λόγοι που μπορούν να τον οδηγήσουν στο να ξεκινήσει τη χρήση ουσιών μπορεί να είναι για παράδειγμα, για να χαλαρώσει, για να διασκεδάσει, για να λάβει μια πρόσκαιρη ικανοποίηση ή γιατί έχει περιέργεια να το δοκιμάσει.
Από την άλλη πλευρά, μπορεί να είναι ενταγμένος σε κάποια ομάδα που να νιώσει ότι θα έχει αποδοχή μόνο αν δοκιμάσει και εκείνος κάποιες ουσίες ή ακόμα για να διαφύγει από μια στρεσογόνα κατάσταση, επειδή έχει άγχος και θέλει να καταπραΰνει το άγχος του. Είναι πάρα πολλοί λοιπόν οι λόγοι για τους οποίους κάποιος έφηβος θα δοκιμάσει ουσίες.
Το αν θα διατηρήσει αυτό το μοτίβο, αυτή τη συνήθεια εξαρτάται πάλι από πάρα πάρα πολλούς παράγοντες, οι οποίοι είναι και βιολογικοί και κληρονομικοί και αναπτυξιακοί και περιβαλλοντικοί. Θέλω να πω ότι υπάρχουν αρκετοί επιβαρυντικοί παράγοντες που μπορεί να τον οδηγήσουν στη διατήρηση αυτής της συνήθειας, ενώ υπάρχουν εξίσου προστατευτικοί παράγοντες που θα τον αποτρέψουν να συνεχίσει τη χρήση ουσιών.
Γενετική και κληρονομικότητα
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Θα ήθελα κα Κατσούλη να μας πείτε τι ρόλο παίζει η γενετική και το οικογενειακό ιστορικό στην ευαισθησία ενός έφηβου στο να ξεκινήσει τη χρήση ναρκωτικών ουσιών;
Αλεξία Κατσούλη:
Βάζετε αυτή τη στιγμή έναν από τους βασικότερους παράγοντες που ενοχοποιούνται για την έναρξη της χρήσης ουσιών και τη διατήρησή της. Η αλήθεια είναι ότι η κληρονομικότητα και η γενετική παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο στο να διατηρήσει ένας έφηβος τη συνήθεια της χρήσης ναρκωτικών.
Αυτό σημαίνει ότι εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες μέχρι και σήμερα, η γενετική και οι μελέτες πάνω σε αυτό το κομμάτι της νευροβιολογίας του εγκεφάλου και πώς επηρεάζουν τα ναρκωτικά τον ανθρώπινο οργανισμό, σήμερα συνδέονται ίσως και 1.500 γονίδια με τη χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Για 400 γονίδια έχουμε αποδεικτικά στοιχεία, αλλά το πώς θα εκφραστούν στους ανθρώπους, παίζουν ρόλο οι περιβαλλοντικές συνθήκες, δηλαδή ο τρόπος που μεγαλώνει ένα παιδί σε μια οικογένεια, σε ένα περιβάλλον, το πού μεγαλώνει, πώς αναπτύσσεται στο πλαίσιο της οικογένειας, εάν υπόκειται σε ψυχολογικές ή συναισθηματικές αντίξοες συνθήκες.
Με άλλα λόγια, η νευροβιολογία και η νευροχημεία ενός ανθρώπινου οργανισμού επηρεάζεται από τους γενετικούς παράγοντες. Παράλληλα επηρεάζεται από πολιτισμικούς, κοινωνικούς, ψυχολογικούς. Και όλα αυτά μαζί, μαζί με το γενετικό περιβάλλον δηλαδή, δημιουργούν στο άτομο μια ευαισθησία, μια προδιάθεση θα λέγαμε.
Σήμερα στην νευροβιολογία των ναρκωτικών ορίζεται ως ευαλωτότητα, οπότε έχουμε μια αύξηση ευαλωτότητας του ανθρώπου να διατηρήσει, να ξεκινήσει και να διατηρήσει τη χρήση ουσιών. Θέλω να πω λοιπόν εδώ ότι έχουμε μια επίδραση γενετικών παραγόντων την κληρονομικότητα, μια επίδραση κοινωνικών, πολιτισμικών και ψυχολογικών παραγόντων που όλοι μαζί μπορούν να αυξήσουν την τάση του ανθρώπου να γίνει πιο ευαίσθητος στο να ξεκινήσει τη χρήση και να τη διατηρήσει. Αυτό είναι ένα πρώτο κομμάτι που δημιουργεί μια συνήθεια, θα λέγαμε, σε έναν έφηβο.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Εν συνεχεία λοιπόν θα ήθελα να σας ρωτήσω τι πιθανότητες υπάρχουν σε ένα άτομο με τέτοιο γενετικό υπόβαθρο να ξεκινήσει τη χρήση ουσιών και να τη διατηρήσει;
Αλεξία Κατσούλη:
Υπάρχουν μελέτες που μας υποδεικνύουν ότι ένα ποσοστό 50 έως 75% δίνουν μια τέτοια πιθανότητα να ξεκινήσει ένας έφηβος τη χρήση ουσιών, όταν στο οικογενειακό του περιβάλλον υπάρχουν γονείς – χρήστες ή έστω και ένας γονέας.
Για παράδειγμα, ένας γονέας να κάνει χρήση αλκοόλ. Άλλες μελέτες δίνουν 40 με 60%. Είναι ένα πολύ σημαντικό ποσοστό που καταδεικνύει την ισχυρή κληρονομικότητα της χρήσης. Όμως εδώ χρειάζεται λίγη προσοχή. Δε σημαίνει ότι όποιος έχει γονείς χρήστες θα γίνει και το παιδί χρήστης.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα προβλήματα ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα, αν έχει κάποιος γονέας κατάθλιψη ή ακόμα και αν έχει μια μείζονα συναισθηματική διαταραχή όπως σχιζοφρένεια, δε σημαίνει ότι το παιδί που θα γεννήσει, ο απόγονος του, θα έχει εξίσου σχιζοφρένεια ή κατάθλιψη, αλλά έχει αρκετές πιθανότητες να νοσήσει από αυτή την ψυχική διαταραχή όταν υπάρχουν συγκεκριμένοι επιβαρυντικοί, στρεσογόνοι παράγοντες.
Οι παράγοντες λοιπόν αυτοί που θα κάνουν έναν έφηβο να ξεκινήσει τη χρήση ουσιών και να τη διατηρήσει είναι στρεσογόνοι παράγοντες, είναι αντίξοες συνθήκες στο μεγάλωμα του. Για παράδειγμα, μπορεί να είναι μια παραμέληση, μια κακοποίηση, ένα τραύμα και επίσης μπορεί να προϋπάρχουν διάφορες διαταραχές στην παιδική ηλικία, όπως μια διαταραχή διαγωγής, μια διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, μια ευερεθιστότητα του παιδιού, διαταραχές στις οποίες μπορεί να μη δώσουν στην αρχή σημασία οι γονείς, αλλά να θεωρούν ένα παιδί πάρα πολύ ζωηρό, που όμως αυτό να εκφράζει με επιθετικότητα τις διάφορες συμπεριφορές. Να μη δίνουμε σημασία και αργότερα στην εφηβεία αυτό να εκφραστεί με τη δοκιμή ναρκωτικών ουσιών.
Ο ρόλος της οικογένεια ως περιβάλλον ανατροφής των παιδιών
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πέρα από ένα τέτοιο λοιπόν ιστορικό, πώς μπορεί ένα οικογενειακό περιβάλλον με άλλους τρόπους μπορεί να επηρεάσει την πιθανότητα ενός έφηβου να εμπλακεί σε μια τέτοια κατάσταση;
Αλεξία Κατσούλη:
Όπως είπαμε στην αρχή, τα αίτια είναι πάρα πολλά. Ο έφηβος θα δοκιμάσει τις ουσίες πρώτα εξαιτίας ενός οικογενειακού περιβάλλοντος, στο οποίο μέσα δεν νιώθει να υποστηρίζεται. Μιλάμε για άσχημες οικογενειακές σχέσεις, καταρχάς για αποδιοργανωμένες σχέσεις με την οικογένειά του, για γονείς που δεν επιβλέπουν, δεν εποπτεύουν το παιδί.
Ένα παιδί που μπορεί να μην έχει όρια, ένα παιδί που να κακοποιείται ή να παραμελείται συναισθηματικά και να κακοποιείται σωματικά, γεγονότα που του δημιουργούν ψυχικά τραύματα.
Αν έχουμε λοιπόν ένα τέτοιο παιδί, μιλάμε για ένα παιδί που στο οποίο δεν αναπτύσσονται κοινωνικές δεξιότητες, δεν αποκτά όμορφες εμπειρίες σε σχέση με την οικογένεια, το δέσιμο, άρα οι κοινωνικές του αλληλεπιδράσεις όσον αφορά ένα δέσιμο και ένα θετικό πρότυπο είναι περιορισμένες.
Αυτό έχει και αντίκτυπο και στο σχολείο, οπότε βλέπουμε παιδιά με μειωμένες σχολικές επιδόσεις, με μια αδιαφορία απέναντι στο σχολείο, στην οικογένεια, να πειραματίζονται με τη χρήση. Όταν λοιπόν δεν υπάρχουν αυτά τα θετικά πρότυπα, οι θετικές εμπειρίες στο σπίτι, στην οικογένεια, ένα παιδί ίσως αναζητήσει να τις βρει στο σχολείο.
Όταν δεν θα τις βρει ούτε στο σχολείο αυτές τις θετικές εμπειρίες δεν θα νιώθει ασφαλές ούτε εκεί και μπορεί να υπόκειται σε άλλου είδους βία, όπως το bullying, η παραμέληση και από κει το να μην υποστηρίζεται από δασκάλους, να υπάρχει μια μη επίβλεψη ακόμα και από το σχολείο στους μαθητές, τότε ο έφηβος θα στραφεί στην παρέα, θα στραφεί στους συνομηλίκους, όπου εκεί θα νιώθει ότι ανήκει κάπου, θα νιώθει σημαντικός και εκεί θα ζητήσει την αποδοχή ενός άλλου προτύπου.
Η παρέα είναι πολύ σημαντική στην έναρξη και διατήρηση της χρήσης.
Ο ρόλος της παρέας (συνομίληκοι)
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Εδώ λοιπόν θα περάσω στην επόμενη ερώτηση μου. Πέρα από την οικογένεια, πέρα από όλα αυτά που προαναφέρατε προηγουμένως, θα ήθελα να μου πείτε τι αντίκτυπο έχει από τους συνομήλικους η πίεση προς τη χρήση ναρκωτικών ουσιών;
Αλεξία Κατσούλη:
Είναι πάρα πολύ ισχυρός ο αντίκτυπος των συνομηλίκων στη χρήση ουσιών, ιδιαίτερα όταν τέτοια παιδιά έχουν ενταχθεί σε μια ομάδα όπου μοιράζονται αυτές τις κοινές εμπειρίες. Όταν έχουν υποστεί λοιπόν άσχημες συναισθηματικές καταστάσεις όλοι μαζί δημιουργούν μια ομάδα όπου εκεί νοιώθουν αποδεκτοί, ότι δε νοιώθουν απόρριψη και προσπαθούν από κοινού να ανταλλάξουν τις δικές τους εμπειρίες και να νιώθουν σημαντικοί μέσα από αυτό.
Δυστυχώς ένας έφηβος όταν ενταχθεί σε μια τέτοια ομάδα δεν παραλείπεται ακόμα και η μικροπαραβατικότητα. Διότι μην ξεχνάμε ότι η χρήση ουσιών είναι ένα ποινικό αδίκημα στη δική μας νομοθεσία. Οι έφηβοι θα αναγκαστούν να εμπλακούν δυστυχώς στο κομμάτι του οργανωμένου εγκλήματος, χωρίς να γνωρίζουν πάρα πολλά πράγματα και χωρίς να του δίνουν την πρέπουσα σημασία.
Το σημαντικό εδώ είναι ότι μπαίνουν σε μια διαδικασία σιγά-σιγά κατάχρησης των ουσιών, χωρίς να δίνουν σημασία στις βλάβες που μπορεί να έχουν μεταγενέστερα, η χρήση να γίνεται πιο προβληματική και να υπάρχει ισχυρός αντίκτυπος τόσο στην παρέα και στην οικογένεια και στο σχολείο και στην κοινότητα στην οποία ζουν.
Χρήση ουσιών την πρώτη φορά
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Λοιπόν, κυρία Κατσούλη, εδώ θέλω να σας κάνω μια ερώτηση, η οποία ουσιαστικά έχει και υποερωτήματα μέσα. Θα ήθελα να ξεκινήσω λίγο για αρχή να μας πείτε ποιες ουσίες είναι αυτές που ως επί το πλείστον κάνουν χρήση οι έφηβοι; Εκεί θα ήθελα επίσης να μου επισημάνετε την κατά πολλούς, λανθασμένα ή όχι, Θα μας πείτε εσείς «αθώα» σε εισαγωγικά χρήση της κάνναβης; Και αν πιστεύετε ότι λειτουργεί αποτρεπτικά το γεγονός ότι στη χώρα μας η χρήστη της κάνναβης είναι απαγορευμένη;
Αλεξία Κατσούλη:
Λοιπόν σε σχέση με το πρώτο σας ερώτημα η πρώτη ψυχοδραστική ουσία το πρώτο ναρκωτικό που κάνουν χρήση οι έφηβοι είναι το τσιγάρο, είναι ο καπνός. Και αυτό λοιπόν θεωρείται μια ψυχο-δραστική ουσία, γιατί ενεργεί στον εγκέφαλο, στο κεντρικό νευρικό σύστημα και η επόμενη θα λέγαμε ουσία την οποία λαμβάνουν είναι η κάνναβη, που είναι θα λέγαμε και της μόδας σήμερα στους εφήβους, οι οποίοι πειραματίζονται με τη χρήση ουσιών.
Η αλήθεια είναι ότι λέγονται πάρα πάρα πολλά για την κάνναβη, για την κανναβιδιόλη, για τα δραστικά της συστατικά, ίσως για το πόσο ευεργετική μπορεί να είναι σε κάποιες περιπτώσεις. Ωστόσο, από τη μια πλευρά αυτό που γνωρίζουμε επιστημονικά νευροβιολογικά είναι ότι η κάνναβη είναι η πρώτη πόρτα για να προχωρήσει ο έφηβος στα υπόλοιπα ναρκωτικά.
Δηλαδή το πρώτο ναρκωτικό που θα λάβει είναι η κάνναβη και είναι ναρκωτικό γιατί εμπεριέχεται στον πίνακα ναρκωτικών στη χώρα μας, είναι ελεγχόμενο ναρκωτικό. Διώκεται με βάση τη νομοθεσία μας, γι αυτό και δεν μπορεί να κυκλοφορήσει ελεύθερα.
Και βλέπουμε λοιπόν μετά την κάνναβη να πειραματίζονται με άλλες διεγερτικές ουσίες, όπως είναι σήμερα το shisha που καπνίζεται ή να είναι παραισθησιογόνα όπως το LSD και ψευδαισησιογόνα όπως τα μανιτάρια τα μαγικά. Μετά προχωράνε στη λήψη χαπιών αγχολυτικών ή κατασταλτικών όπως τα Hipnosedon, Vulbegal ή Xanax, που είναι επίσης στη μόδα.
Και μετά μπορεί να δοκιμάσουν την ηρωίνη ή την κοκαΐνη. Αν μπουν σιγά σιγά σε αυτή τη διαδικασία και ειδικά στην ηρωίνη και τη διατηρήσουν, τότε μετά θα αρχίσουμε να μιλάμε για μια περαιτέρω κατάχρηση και μια προβληματική χρήση που θα επιφέρει τελικά την εξάρτηση. Εν ολίγοις, αυτές είναι οι ουσίες που ξεκινούν οι έφηβοι. Από την άλλη πλευρά, σε σχέση με το δεύτερο σας ερώτημα.
Η κάνναβη είναι μια ψυχοδραστική ουσία και δεν συγκαταλέγεται στις κατασταλτικές, όπως θεωρεί ο κόσμος. Μπορεί να έχει μια τέτοια επίδραση, μερικές φορές ωστόσο συγκαταλέγεται στα ψευδαίσθησιογόνα και παραισθησιογόνα. Αυτό γίνεται διότι είναι δυνατόν να προκαλέσει ψυχωσικά επεισόδια η κάνναβη.
Τι σημαίνει αυτό;
Σημαίνει ότι μπορεί σε κάποια περίοδο της εφηβική ζωής να αναπτυχθούν παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις, δηλαδή οι έφηβοι να βλέπουν πράγματα που δεν υπάρχουν ή ν’ ακούν πράγματα που δεν υπάρχουν.
Για παράδειγμα.
Η κάνναβη σήμερα θα πω επίσης ότι είναι μια πιο επικίνδυνη ουσία απ’ ότι ήταν στο παρελθόν, διότι γενικότερα, ευρύτερα τα σημερινά ναρκωτικά δεν είναι αυτά που ξέραμε στο παρελθόν. Τα σημερινά ναρκωτικά θεωρούνται πιο τοξικά, πιο δραστικά και πιο επικίνδυνα και πιο απειλητικά για τη ζωή του ανθρώπου και για τη δημόσια υγεία.
Αυτό γίνεται διότι υπάρχουν σήμερα πάρα πολλά παράνομα εργαστήρια που κατασκευάζουν συνθετικά ναρκωτικά, όπως συνθετικά κανναβινοειδή, συνθετικά οπιοειδή και άλλα άλλα πολλά, για τα οποία οι έφηβοι δυστυχώς δε γνωρίζουν τι εμπεριέχουν. Με άλλα λόγια, δε γνωρίζουν τι κάνναβη παίρνουν και πόσο αθώα είναι.
Για παράδειγμα, μπορεί να καπνίσουν ένα δυο τσιγάρα και τη δεύτερη φορά, πραγματικά, εάν το παιδί έχει και μια προδιάθεση με βάση τους παράγοντες τους επιβαρυντικούς για τους οποίους συζητήσαμε νωρίτερα, αν υπάρχει μια προδιάθεση ψυχικής διαταραχής, τότε μπορεί εύκολα να έχουμε ένα ψυχωσικό επεισόδιο εξαιτίας της χρήσης κάνναβης στην εφηβική ηλικία.
Δεν είναι ένα σπάνιο φαινόμενο αυτό σήμερα, το οποίο παρακολουθείται πάρα πολύ στενά από φορείς της χώρας μας, αλλά και από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Παρακολούθησης της Τοξικομανίας στην Ευρώπη.
Σε σχέση με το τρίτο σας ερώτημα που αφορά την αποτροπή, αυτό είναι ένα θέμα πολύ μεγάλης συζήτησης. Το να ξεκινήσει κάποιος τα ναρκωτικά είναι να τα διακόψει, εκεί συμπεριλαμβάνονται πάρα πολλά πράγματα, πάρα πολλά πρότυπα, πάρα πολλές αξίες, όλο το αξιακό μας σύστημα.
Τι σκεφτόμαστε για τη ζωή μας και για τη θέση μας στον κόσμο. Η αποτροπή ή διακοπή της χρήσης εξαρτάται από πάρα πάρα πολλούς παράγοντες, της προσωπικότητας, του τρόπου που έχουμε μεγαλώσει, του τρόπου που θα ζητήσουμε βοήθεια και του τρόπου που θα αντιμετωπίσουμε οτιδήποτε αφορά τη χρήση ουσιών.
Γιατί πίσω από τη χρήση ουσιών υποδεικνύονται άλλες καταστάσεις. Η χρήση ουσιών μπορεί για κάποιους να είναι ένα σύμπτωμα μια συμπεριφοράς. Μπορεί να είναι ένας τρόπος αντιμετώπισης, μπορεί να είναι μια διαχείριση μιας δύσκολης κατάστασης, οπότε πίσω από αυτά κρύβονται άλλα πράγματα στους εφήβους και αυτά πρέπει να αναζητήσουμε και να τα ψάξουμε πάρα πολύ βαθιά.
Σημάδια συμπεριφοράς που υποδεικνύουν πιθανή χρήση
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Περνώντας κύρια Κατσούλη, από τα αίτια που συμβάλλουν στη χρήση των ουσιών από έφηβους, θα ήθελα να περάσουμε σε ένα τεράστιο ακόμα κεφάλαιο που είναι η αλλαγή συμπεριφοράς. Εδώ λοιπόν θα ήθελα να σας ρωτήσω αν υπάρχουν κάποια πρώιμα προειδοποιητικά σημάδια ή συμπεριφορές που πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς και να παρατηρήσουν.
Αλεξία Κατσούλη:
Κάτι πάρα πολύ σημαντικό που παρέλειψα να το θίξω από την αρχή είναι ότι ακριβώς επειδή τα ναρκωτικά ως ψυχοδραστικές ουσίες, ακριβώς επειδή επιδρούν στον εγκέφαλο δημιουργώντας τεράστιες παθολογικές μεταβολές στην νευροχημεία και στη νευροβιολογία του εγκεφάλου, αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε αλλαγές στη συμπεριφορά, στο ανθρώπινο σώμα, στον οργανισμό, στον τρόπο σκέψης και στην έκφραση του συναισθήματος, διότι ο τρόπος σκέψης επηρεάζει και το ανάλογο συναίσθημα. Εδώ λοιπόν θέλω να θίξω ένα πολύ σοβαρό ζήτημα σε σχέση με την έκθεση του εφήβου στις ουσίες και ιδιαίτερα την έκθεση του εγκεφάλου του.
Ο εγκέφαλος ενός εφήβου δεν έχει ωριμάσει ακόμα στην εφηβική ηλικία. Ωριμάζει ίσως στα 22 με 24 χρόνια. Όταν είναι λοιπόν έως είκοσι τεσσάρων ετών, ωριμάζουν συγκεκριμένες λειτουργίες του εγκεφάλου, οι οποίες είναι πάρα πολύ σημαντικές για την ανθρώπινη εξέλιξη.
Οι ανώτερες νοητικές μας λειτουργίες, οι λεγόμενες εκτελεστικές, που βρίσκονται ακριβώς πάνω από το μέτωπό μας, ωριμάζουν μεταξύ 18 και 24 ετών, σιγά-σιγά. Αυτό υποδεικνύει ότι οι γνωστικές μας λειτουργίες, όπως η κρίση, η αντίληψη, η συνείδηση, η μνήμη, η μάθηση, η επεξεργασία διαφόρων δεδομένων, το να μπορώ να διαχειριστώ μια δύσκολη κατάσταση, ένα δύσκολο συναίσθημα, το να μπορώ να επιλύσω ένα πρόβλημα, το να μπορώ να πάρω μια απόφαση.
Όλα εξαρτώνται λοιπόν από αυτές τις γνωστικές λειτουργίες. Επειδή αυτές δεν έχουν ωριμάσει όταν ξεκινά η χρήση ουσιών, τα ναρκωτικά και οι ψυχοδραστικές ουσίες, ακριβώς επειδή δρουν σε αυτά τα μέρη του εγκεφάλου, επηρεάζουν αυτές τις λειτουργίες δημιουργώντας βλάβες και ανεπάρκειες, τις οποίες βλάβες τις βλέπουμε και στην ενήλικη ζωή αν η χρήση του εφήβου διατηρηθεί.
Άρα στην εφηβική ηλικία επηρεάζονται οι γνωστικές λειτουργίες του εφήβου, όλα αυτά που είπαμε, επηρεάζεται εν ολίγοις, το πώς θα κρίνει το πώς θα πάρει μια υγιή απόφαση, μια κατάλληλη απόφαση, το πώς θα κρίνει το σωστό ή το λάθος, το πώς θα διαχειριστεί ένα πρόβλημα, μια δύσκολη κατάσταση, το πώς θα το επιλύσει. Εάν συνεχιστεί η χρήση ουσιών, αυτά επηρεάζονται και δυσκολεύονται, πράγμα που το βλέπουμε και στην ενήλικη ζωή και σε μεγάλες ηλικίες.
Όσον αφορά τα σημάδια λοιπόν αυτά, επειδή ακριβώς επηρεάζεται ο εγκέφαλος, άρα θα επηρεαστεί και η συμπεριφορά, εδώ θα δούμε λοιπόν μια αλλαγή και στο συναίσθημα του εφήβου. Θα δούμε ίσως ένα πιο ευερέθιστο έφηβο, έναν πιο επιθετικό μερικές φορές, θα δούμε αλλαγές συμπεριφοράς και αυτό θα το καταλάβουν οι γονείς γιατί οι γονείς ξέρουν καλύτερα τα παιδιά τους ή μπορεί να το καταλάβουν κάποιοι δάσκαλοι αν βρίσκονται κοντά στα παιδιά.
Θα δούμε λοιπόν έναν διαφορετικό έφηβο. Στην οικογένεια, θα δούμε διαρκείς συγκρούσεις, θα δούμε μια διαρκή ένταση όταν αυτές δεν προϋπήρχαν και όταν δεν υπάρχει λόγος. Πολλές φορές έτσι ή μπορεί να δούμε έναν έφηβο να απομονώνεται για ώρες στο δωμάτιό του, προκειμένου εκεί ίσως να πειραματιστεί με τις ουσίες.
Να κοιμάται ή να μην κοιμάται, να έχουμε υπερυπνία ή αϋπνία, να έχει περισσότερο άγχος απ’ό, τι είχε. Βλέπουμε επίσης αρκετά τηλέφωνα – τον βλέπουμε να μιλάει συνέχεια στο τηλέφωνο, να λέει περισσότερα ψέματα και να έχει όλο αυτό αντίκτυπο και στο σχολείο. Στο σχολείο λοιπόν, ένας ισχυρός προγνωστικός παράγοντας είναι οι μειωμένες σχολικές επιδόσεις.
Ενώ όλα τα μαθήματα τα προηγούμενα πήγαιναν καλά, θα δούμε μια πτώση των επιδόσεων στο σχολείο, θα δούμε πολλές απουσίες και θα δούμε μια γενικότερη αδιαφορία ως προς το οικογενειακό περιβάλλον και ως προς το σχολείο και τις δραστηριότητές του.
Θα δούμε να χάνει ένα ενδιαφέρον για όσα ενδιαφέρονταν ή σε όσα απασχολούνταν και θα δούμε επίσης ίσως μια αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Μπορεί να έχουμε τάσεις αυτοκτονίας ή απόπειρες αυτοκτονίας που εκεί τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο δύσκολα και πιο επιβαρυντικά για την οικογένεια και το ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού.
Και θα δούμε επίσης να μη φροντίζει τον εαυτό του, να είναι αφρόντιστος και ίσως και βρόμικος. Μέχρι να δούμε στο τέλος μια εικόνα αρρώστου και να λέμε ότι στο παιδί μου κάτι συμβαίνει και τα πράγματα δεν πάνε καλά και το μυαλό μας να πάει εκεί – στην οικογένεια είναι αυτό.
Στο σχολείο είναι οι μειωμένες σχολικές επιδόσεις και επίσης βλέπουμε να χάνονται και χρήματα από την οικογένεια. Αρχίζει λοιπόν να έχουμε και μια παραβατικότητα εντός της οικογένειας και μια παραβατικότητα εκτός του πλαισίου της οικογένειας σε επίπεδο ομάδας μετά.
Πιο οργανωμένα δηλαδή, προκειμένου να διαχειριστεί τη χρήση, γιατί από κει και μετά αρχίζει να ασχολείται με την εξασφάλιση της ουσίας. Αν υπεραπασχοληθεί, τότε έχει μπει στο στάδιο της εξάρτησης.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Θα ήθελα να σας διακόψω κα Κατσούλη εδώ να σας ρωτήσω αν υπάρχει διαφορά σ όλο αυτές τις συμπεριφορές ανάμεσα από τα κορίτσια και τα αγόρια;
Αλεξία Κατσούλη:
Όσον αφορά την έκθεση του εγκεφάλου στις ουσίες, εκεί δεν έχουμε διαφορές – οι βλάβες είναι παρόμοιες. Δηλαδή έχουμε επίδραση στην νευροχημεία και στη νευροβιολογία του εγκεφάλου στην εφηβική ηλικία και των δύο φύλων.
Αυτό που αλλάζει στα κορίτσια είναι ότι τα κορίτσια μπαίνουν πιο γρήγορα στη φάση της εξάρτησης, είναι πιο ευάλωτες, μπαίνουν δηλαδή πιο γρήγορα στη χρήση ουσιών και πιο γρήγορα και σε επόμενες ουσίες και λόγω των διαφόρων στερεοτυπικών αντιλήψεων που έχουμε για τη γυναίκα, για το κορίτσι, το κορίτσι δυστυχώς βιώνει πάρα πολύ έντονο στίγμα και ντροπή, όπως και τα δύο φύλα, αλλά εξαιτίας αυτών των αντιλήψεων που έχουμε για τα κορίτσια και για τη γυναίκα, έχουν πιο δύσκολη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας.
Εκεί μπορεί να έχουμε επίσης ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, πιο εύκολες κακοποιήσεις για τις γυναίκες – είναι πιο εύκολα εκμεταλλεύσιμες. Οπότε εκεί τα προβλήματα είναι πιο δύσκολα. Αυτό το βλέπουμε και στην ενήλικη ζωή των γυναικών.
Είναι πιο δύσκολες οι γυναίκες στο να τις διαχειριστούμε και να τις αντιμετωπίσουμε θεραπευτικά, κυρίως γιατί αντιμετωπίζουν και προβλήματα λόγω του φύλου, αλλά και προβλήματα εξαιτίας της μειωμένης πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, λόγω του στίγματος, της ντροπής που νιώθουν ως κορίτσια και ως γυναίκες.
Τι πρέπει να κάνει ο γονιός όταν υποψιαστεί χρήση από το παιδί του
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Όταν λοιπόν κα Κατσούλη κάποιος γονιός αρχίζει να βλέπει αυτά τα πρώιμα σημάδια, τη διαφορά στη συμπεριφορά του παιδιού, τι θα ήταν αυτό που θα έπρεπε να κάνει και θα ήταν δική σας πρόταση;
Αλεξία Κατσούλη:
Εδώ να πούμε ότι παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο η σχέση και το δέσιμο του εφήβου με την οικογένειά του. Εάν προέρχεται από μια πάρα πολύ υποστηρικτική οικογένεια που του προσφέρει αγάπη, φροντίδα, νοιάξιμο είναι πιο εύκολη η προσέγγιση αυτού του εφήβου.
Αυτό σημαίνει ότι μια τέτοια μητέρα ή ένας τέτοιος πατέρας ή και οι δύο γονείς από κοινού θα νοιαστούν προκειμένου το παιδί τους να αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα. Οπότε εκεί έχουμε προβληματισμούς, έχουμε ερωτήσεις απέναντι στον έφηβο, χωρίς να φοβούνται οι γονείς με φροντιστικό τρόπο, με νοιάξιμο και με αγάπη και χωρίς αυστηρή κριτική.
Ο σκοπός αυτής της προσέγγισης είναι να πάρει όσο το δυνατό πιο έγκαιρη στήριξη το παιδί και να ανακαλύψουμε τους λόγους για τους οποίους οδηγήθηκε το παιδί, ο έφηβος σε μια τέτοια συμπεριφορά, σε μια τέτοια συνήθεια.
Το επόμενο βήμα λοιπόν μετά τον διάλογο που θα πρέπει να κάνουμε, το παιδί θα είναι αν το παιδί δεν θέλει να δεσμευτεί από την αρχή σε ένα θεραπευτικό περιβάλλον, σε μια υποστηρικτική φροντίδα, να πάνε οι ίδιοι οι γονείς να αναζητήσουν επαγγελματίες ειδικούς στο πεδίο της χρήσης ουσιών και της ουσιεξάρτησης, προκειμένου να πάρουν κατευθυντήριες οδηγίες, να πάρουν συμβουλές αξιόπιστα και τεκμηριωμένα σε σχέση με την ορθή αντιμετώπιση του παιδιού τους.
Σήμερα στη χώρα μας λειτουργούν εξαιρετικοί φορείς πάνω στο φαινόμενο, οι οποίοι είναι πάρα πολύ βοηθητικοί και συμβάλλουν πολύ και στην έγκαιρη παρέμβαση εφήβων αλλά και στην αντιμετώπιση κάποιων δύσκολων καταστάσεων σε σχέση με τη χρήση των παιδιών.
Εάν όμως έχουμε κάποιους γονείς οι οποίοι δεν δεσμεύονται σε μια θεραπευτική αντιμετώπιση του παιδιού, τότε η αλήθεια είναι ότι και το παιδί θα δυσκολευτεί και οι γονείς στη διαχείριση αυτού του φαινομένου. Αν λοιπόν δεν υπάρχει μια έγκαιρη παρέμβαση στην οικογένεια και στο σχολείο, τότε τα πράγματα δεν θα εξελιχθούν ομαλά.
Θα έχουμε τη διατήρηση της χρήσης και στην ενήλικη ζωή με τον αντίκτυπο της χρήσης που όλοι βλέπουμε.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Τώρα πάμε να συνεχίσουμε λίγο με τις επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των εφήβων. Και εδώ λοιπόν θα ήθελα να μου πείτε ποιες είναι οι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών στη σωματική υγεία ενός εφήβου.
Αλεξία Κατσούλη:
Να πούμε καταρχάς ότι επειδή ακριβώς εκτίθεται ο εγκέφαλος του εφήβου πριν την ωρίμανσή του στις ναρκωτικές ουσίες, υπενθυμίζουμε ότι επηρεάζεται ολόκληρος ο ανθρώπινος οργανισμός, το σώμα, η σκέψη, το συναίσθημα και κατ’ επέκταση και η συμπεριφορά.
Όσον αφορά το ανθρώπινο σώμα να έχουμε στο νου ότι δεν υπάρχει ούτε ένα όργανο που να μην επηρεάζεται από τη χρήση ουσιών. Τα ναρκωτικά μεταβολίζονται στο ήπαρ, αφού επιδρούν στον εγκέφαλο και κατά σειρά δημιουργούν φλεγμονές, επηρεάζοντας και το ανοσοποιητικό μας σύστημα, μεταξύ όλων των άλλων συστημάτων.
Να πούμε ότι έχει πάρα πολύ μεγάλο αντίκτυπο σε περίπτωση που διατηρηθεί η χρήση – γιατί με μια με μία φορά να κάνει κάποιος χρήση δεν έχουμε θα λέγαμε επιπλοκές ή σοβαρό αντίκτυπο στο σώμα, αλλά – αν διατηρηθεί η χρήση ουσιών τότε έχουμε και στο καρδιαγγειακό σύστημα επιπτώσεις και στο γαστρεντερικό και στο ανοσοποιητικό.
Οι επιπτώσεις των ναρκωτικών στη ψυχική υγεία των εφήβων
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Αυτά λοιπόν κυρία Κατσούλη όσον αφορά τις επιπτώσεις στη σωματική υγεία των εφήβων. Τώρα θα ήθελα να μου πείτε και δύο λόγια για ένα πολύ σημαντικό επίσης θέμα, το οποίο είναι η ψυχική υγεία των εφήβων και πως αυτή επηρεάζεται από τη χρήση ή κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών.
Αλεξία Κατσούλη:
Κάτι άλλο που θα πρέπει να έχουμε στο νου μας σε σχέση με την ψυχική υγεία των εφήβων είναι ότι πολλές φορές η χρήση ουσιών μπορεί να γίνει επειδή προϋπάρχει μια ψυχική διαταραχή σε έναν έφηβο. Δηλαδή μπορεί να υπάρχει μια αγχώδης διαταραχή και να κάνει χρήση ο έφηβος για να αντιμετωπίσει αυτή τη διαταραχή – για παράδειγμα, να έχει μια κοινωνική φοβία ή να έχει κατάθλιψη και να προσπαθεί να αυτοθεραπευτεί με τη χρήση ή να έχουμε μια ψυχική διαταραχή που να δημιουργηθεί εξαιτίας της χρήσης ουσιών.
Μιλάμε για τη συννοσηρότητα αυτή τη στιγμή, την ψυχιατρική συννοσηρότητα. Η χρήση ουσιών λοιπόν, εάν διατηρηθεί και γίνει κατάχρηση ή προβληματική χρήση, με αποτέλεσμα την εξάρτηση του έφηβου και του πρώιμου ενήλικα στη χρήση ουσιών από τα ναρκωτικά, τότε επέρχονται σοβαρές ψυχικές διαταραχές, μεταξύ των οποίων κατάθλιψη, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, διπολική διαταραχή, η λεγόμενη μανιοκατάθλιψη, ακόμα και σχιζοφρένεια εάν υπάρχει όπως λέγαμε, εάν προϋπάρχει και κληρονομικότητα.
Φυσικά δίνουμε πολύ μεγάλη σημασία στο υπόβαθρο του έφηβου, δηλαδή σε μια προϋπάρχουσα ψυχική διαταραχή, η οποία με τη χρήση ουσιών αυτή ή μπορεί να επιδεινωθεί ή αν μπει σε κάποιο θεραπευτικό πλαίσιο, φυσικά μπορεί και να αντιμετωπιστεί.
Οι έφηβοι προσέρχονται πολλές φορές με ήδη υπάρχον στρες, με μια ήδη υπάρχουσα αγχώδη διαταραχή, με ήδη υπάρχουσα δυσθυμία ή ακόμα και με μια μετατραυματική αγχώδη διαταραχή. Εξαιτίας λοιπόν ενός ψυχικού τραύματος. Έχουμε επίσης δει εφήβους που κάνουν χρήση ναρκωτικών εξαιτίας νευρογενούς βουλιμίας, εξαιτίας νευρογενούς ανορεξίας.
Και όπως είπαμε και στο προηγούμενο podcast, μην ξεχνάμε ότι σήμερα η κάνναβη μπορεί να είναι τόσο δραστική ώστε να επιφέρει και ψυχωσικά επεισόδια, οπότε οι συνέπειες στο ψυχικό κομμάτι του εφήβου είναι πάρα πολύ σοβαρές.
Πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Περνώντας κυρία Κατσούλη από τις επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των εφήβων, πάμε σε ένα πολύ μεγάλο ακόμα κεφάλαιο, το οποίο είναι η πρόληψη και αντιμετώπιση. Θα ήθελα να το χωρίσουμε και να μας βοηθήσετε λίγο όσον αφορά στο πώς αντιμετωπίζει για αρχή η οικογένεια ή στο πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζει η οικογένεια το κομμάτι της πρόληψης και της αντιμετώπισης της χρήσης ουσιών στους εφήβους, όπως επίσης και του σχολείου και της κοινωνίας. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από την οικογένεια.
Ο ρόλος της οικογένειας
Αλεξία Κατσούλη:
Ωραία. Ξεκινώντας από την οικογένεια λοιπόν, σε επίπεδο πρόληψης, άρα μιλάμε προκειμένου να μην ξεκινήσει τη χρήση ένας έφηβος. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να υπάρχει μια υποστηρικτική οικογένεια απέναντι στο παιδί από τη στιγμή της γέννησης του μέχρι και όλα τα στάδια της εξέλιξής του ως ενήλικας.
Αυτό υποδεικνύει ότι έχουμε μια οικογένεια που μεριμνά για τις βασικές ανάγκες του παιδιού και τις συναισθηματικές και τις ζωτικές ανάγκες φυσικά και σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής του, ένα παιδί νιώσει την ανάγκη να αντιμετωπίσει μια δυσκολία.
Οι γονείς βρίσκονται εκεί. Άρα μιλάμε για πρόληψη μη χρήσης και για ίσως πολλές φορές καθυστέρηση της χρήσης ουσιών. Μια τέτοια οικογένεια μπορεί να αναγνωρίσει πρώιμα ή να εντοπίσει μια αλλαγή στη συμπεριφορά ενός εφήβου εάν μπει σε μια διαδικασία πειραματισμού.
Οπότε εδώ θα έχουμε μια οικογένεια που αμέσως θα μεριμνήσει, θα παρέμβει έγκαιρα και θα αναζητήσει βοήθεια σε εξειδικευμένους επαγγελματίες, σε εξειδικευμένα προγράμματα, προκειμένου να λάβει την κατάλληλη αντιμετώπιση.
Γενικότερα στο θέμα της χρήσης ουσιών η αντιμετώπιση γίνεται σε πολλαπλά επίπεδα. Συνδυάζοντας και το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες και δεν ξεχνάμε και το σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης. Όλα αυτά μαζί έχουν ένα ιδιαίτερο ρόλο και στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση του προβλήματος της χρήσης ουσιών.
Ο ρόλος του σχολείου
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Μετά την οικογένεια λοιπόν, πείτε μας λίγο και το ρόλο στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση, που σίγουρα είναι πολύ σημαντικός του σχολείου των καθηγητών και των δασκάλων.
Αλεξία Κατσούλη:
Ωραία, άρα κι εδώ μιλάμε για πρόληψη μη χρήσης ουσιών. Οι δύο βασικοί θεσμοί, οικογένεια και σχολείο, είναι πάρα πολύ σημαντικοί στο να μην ξεκινήσει ένας έφηβος τη χρήση ουσιών. Εδώ λοιπόν ο ρόλος τους είναι σοβαρός, γιατί από κοινού συμμετέχουν σε μια διαδικασία ενίσχυσης των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών.
Ενισχύουν λοιπόν ταλέντα, ενισχύουν ικανότητες, τη δημιουργικότητα του, ενισχύουν θετικά πρότυπα. Ειδικά το σχολείο μέσα από μια βιωματική μάθηση. Η βιωματική μάθηση τους δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα τα παιδιά – τον εαυτό τους – και να γνωρίσουν και οι δάσκαλοι και τα παιδιά και τους γονείς. Δεν εστιάζουν λοιπόν μόνο στο γνωσιακό κομμάτι – στο μαθησιακό, αλλά σε ένα συνδυασμό γνωρισμάτων του παιδιού, που όταν τους δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία, θα μπορούν να τα αξιοποιήσουν ευεργετικά προς όφελός τους για να διαχειριστούν δύσκολες καταστάσεις, αντί να διαχειριστούν μια δύσκολη κατάσταση με τη χρήση ουσιών.
Γι αυτό είναι πολύ σημαντικό το σχολείο και η οικογένεια από κοινού. Εάν το σχολείο εδώ τώρα εντοπίσει έναν έφηβο με αλλαγή συμπεριφοράς, πιθανόν εξαιτίας της χρήσης ουσιών, κι εδώ θα πρέπει λοιπόν να εμπλέξει την οικογένεια, να ζητήσει από την οικογένεια να μεριμνήσει και από κοινού να φροντίσουν για μια όσο καλύτερη αντιμετώπιση του παιδιού, προκειμένου να μη συνεχιστεί αυτή η σταδιοδρομία.
Ο ρόλος της κοινωνίας
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Περνώντας λοιπόν τώρα μετά το σχολείο στην κοινωνία, όπου εδώ θα μας πείτε γιατί εδώ έχουμε να κάνουμε και με την πρόληψη και με την αντιμετώπιση, απ ότι καταλαβαίνω – θα ήθελα να μας πείτε λοιπόν και το ρόλο της κοινωνίας σε αυτό.
Αλεξία Κατσούλη:
Καταρχήν, όταν λέμε κοινωνία εννοούμε τους φορείς που ασχολούνται με το φαινόμενο της χρήσης ουσιών. Άρα εδώ έχουμε λοιπόν φορείς πρόληψης και έχουμε και φορείς αντιμετώπισης και επανένταξης.
Έχουμε λοιπόν όλους τους βασικούς πυλώνες αντιμετώπισης του φαινομένου της χρήσης ουσιών και της ουσιοεξάρτησης, συμπεριλαμβανομένου και του πυλώνα της μείωσης της βλάβης. Έχουμε λοιπόν φορείς από τη μία πλευρά που ασχολούνται αποκλειστικά με την πρόληψη – έχουμε τα λεγόμενα Κέντρα Πρόληψης και Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας που υπάρχουν σε διάφορους νομούς της χώρας, όπου εκεί οικογένειες και σχολεία μπορούν να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο μετά από ένα σχετικό αίτημα και σε σχέση με συμβουλές απέναντι στους γονείς πώς να συμπεριφέρονται γενικότερα στα παιδιά τους και πώς μέσω της βιωματικής μάθησης, ένα σχολείο μπορεί να βοηθήσει παιδιά και εφήβους έτσι ώστε να αναπτύξουν θετικά πρότυπα, να αναπτύξουν δημιουργικότητα, δραστηριότητες, να εκπαιδευτούν για τους κινδύνους της χρήσης και να ευαισθητοποιηθούν περισσότερο γύρω από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Είναι ένας τρόπος να κερδίσουν πάρα πολλά εφόδια και επίγνωση γύρω από τις βλάβες μιας τέτοιας πρακτικής. Εάν πάμε στο πλαίσιο της αντιμετώπισης, φυσικά, εδώ έχουμε πολύ συγκεκριμένους φορείς της χώρας που κάνουν εξαιρετική δουλειά από τη δεκαετία του ’80 μέχρι και σήμερα, οι οποίοι σε συνδυασμό είτε με φαρμακευτική αντιμετώπιση είτε χωρίς σε πλαίσιο ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων, παρέχουν φροντίδα και υποστήριξη σε όλες τις ομάδες πληθυσμού, σε όλες τις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού που έχουνε πρόβλημα με τη χρήση ουσιών.
Όσον αφορά σε ένα ευρύτερο πεδίο της κοινωνίας, είπαμε και στην και προηγουμένως ότι επειδή ακριβώς είναι ένα πολύ σύνθετο φαινόμενο, εμπλέκεται και το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης και το σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης.
Μόνο έτσι και με από κοινού συνεργασία και συντονισμό δράσεων, όλοι αυτοί οι φορείς, δηλαδή τα Κέντρα Πρόληψης, οι φορείς αντιμετώπισης της χρήσης ουσιών, η αστυνομία, η ποινική δικαιοσύνη, όλοι αυτοί λοιπόν – οι υγειονομικοί που μπορεί σε αυτούς να προσέλθει ένας έφηβος μετά από ένα φαινόμενο τοξίκωσης – όλοι αυτοί λοιπόν οι φορείς θα πρέπει να είναι ευαισθητοποιημένοι και ενημερωμένοι για τους κινδύνους της χρήσης ουσιών και ποια είναι τα βήματα που μπορούν να κάνουν προκειμένου να παραπέμψουν κατάλληλα μια οικογένεια ή ένα έφηβο στα ανάλογα προγράμματα, ανάλογα με τις ανάγκες του;
Καινοτόμα προγράμματα και εκπαίδευση
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Θα ήθελα να σας ρωτήσω κύρια Κατσούλη, αν υπάρχουν καινοτόμα προγράμματα ή παρεμβάσεις στην εκπαίδευση για την πρόληψη της κατάχρησης ουσιών;
Αλεξία Κατσούλη:
Καινοτόμα είναι όλα τα προγράμματα που γίνονται στα σχολεία εκ μέρους των Κέντρων Πρόληψης και Προαγωγής Ψυχοκοινωνικής Υγείας, με σκοπό αυτό που είπαμε νωρίτερα, τη βιωματική μάθηση των παιδιών, ώστε και να προλάβουμε τη χρήση αλλά και να καθυστερήσουμε τη χρήση ουσιών και ταυτόχρονα να μπορούν να αναγνωρίσουν οι εκπαιδευτικοί πρώιμα τις ομάδες υψηλού κινδύνου σε σχέση με τη χρήση ουσιών.
Εκτός όμως από τα εκπαιδευτικά προγράμματα, υπάρχουν και άλλα προγράμματα που αφορούν εφήβους συγκεκριμένα, προκειμένου να μη συνεχίσουν την εγκληματική σταδιοδρομία.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Και ποια είναι αυτά κα Κατσούλη;
Αλεξία Κατσούλη:
Πιο συγκεκριμένα, είναι ένα πρόγραμμα που εφαρμόζει εδώ και αρκετά χρόνια ο Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών και συγκεκριμένα το Πρόγραμμα Άμεσης Κοινωνικής Παρέμβασης, όπου σε περίπτωση που συλληφθούν έφηβοι για αδίκημα περί ναρκωτικών, έχουμε ενημέρωση από την ίδια την Αστυνομία, από τα Τμήματα Ασφαλείας, είτε Αστυνομικά Τμήματα ενός προσώπου αναφοράς του Οργανισμού κατά των Ναρκωτικών, προκειμένου να μεριμνήσει να διακοπεί η εγκληματική σταδιοδρομία του εφήβου και η οικογένεια και ο ίδιος να μπουν σε κάποιο συμβουλευτικό πρόγραμμα ή σε ένα πρόγραμμα ψυχολογικής και ψυχοκοινωνικής παρέμβασης.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Αν άκουσα καλά είπατε, ενημερωνόμαστε. Άρα αν αντιλαμβάνομαι σωστά σε αυτό το πρόγραμμα συμμετέχετε και εσείς σωστά;
Αλεξία Κατσούλη:
Μάλιστα. Συμμετέχω κι εγώ.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πολύ ωραία! Θα ήθελα να σας κάνω μια ερώτηση στη συνέχεια. Πως μπορεί η κοινωνία να μειώσει το στίγμα γύρω από τον εθισμό και να ενθαρρύνει τους εφήβους να αναζητήσουν βοήθεια;
Αλεξία Κατσούλη:
Το στίγμα και η ντροπή που καλύπτει το στίγμα ως ένα πολύ σοβαρό συναίσθημα που βιώνεται από τους εφήβους, είναι πάρα πολύ σπουδαίο. Είπαμε και νωρίτερα ότι και τα δύο φύλα βιώνουν εξίσου τον αντίκτυπο της χρήσης των ουσιών.
Αλλά το μεγάλο στοίχημα είναι πώς μια χώρα θα καταφέρει να αντιμετωπίζει όσο το δυνατό πιο κατάλληλα αυτούς τους ανθρώπους. Εμείς ευτυχώς εδώ έχουμε ένα πάρα πολύ καλό πλαίσιο, οργανωμένο στη χώρα μας σε σχέση με και με τα Κέντρα Πρόληψης και με φορείς αντιμετώπισης της χρήσης ουσιών και ουσιοεξάρτησης. Όμως έχουμε ακόμα δουλειά να κάνουμε ως προς την ευαισθητοποίηση του κατάλληλου προσωπικού που δέχεται, ίσως για πρώτη φορά αυτόν τον πληθυσμό.
Για παράδειγμα, δεν έχει ενημερωθεί ούτε έχει εκπαιδευτεί όλο το υγειονομικό προσωπικό της χώρας που ίσως δέχεται τους πρώτους ασθενείς, θα λέγαμε τους πρώτους ανθρώπους που παραπέμπονται εκεί από ένα περιστατικό υπερδοσολογίας, τοξίκωσης ή overdose, oπότε το υγειονομικό προσωπικό της χώρας είναι ανάγκη να εκπαιδευτεί σωστά, να είναι ενημερωμένο για τις τρέχουσες εξελίξεις σε σχέση με τη χρήση ναρκωτικών και τις ουσίες που υπάρχουν στην κοινωνία και τις ουσίες λοιπόν που διακινούνται στη χώρα μας να δικτυωθεί με άλλους φορείς προκειμένου να δέχεται παραπομπές από αυτούς τους φορείς ή να δέχεται σωστή ενημέρωση σε σχέση με τις ουσίες και τη σωστή αντιμετώπιση.
Ένα άλλο κομμάτι που αφορά επίσης το στίγμα είναι η Ελληνική Αστυνομία.
Η Ελληνική Αστυνομία ευτυχώς τα τελευταία χρόνια και μάλιστα από το 2014, εκπαιδεύεται και ευαισθητοποιείται πολύ περισσότερο γύρω από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών, τις ίδιες τις ουσίες, τον αντίκτυπο που έχει στον ανθρώπινο οργανισμό και πώς μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα τέτοια περιστατικά και σε επιχειρησιακό επίπεδο, προκειμένου να μειώσει τη βλάβη και στον εαυτό της αλλά και στους ίδιους τους ανθρώπους που κάνουν χρήση ουσιών – έχουν διαταραχές από τη χρήση ουσιών.
Άρα έχουμε λοιπόν υγειονομικό προσωπικό, έχουμε το προσωπικό της Ελληνικής Αστυνομίας και έχουμε και το προσωπικό όλων των υπόλοιπων κοινωνικών υπηρεσιών ή κρατικών υπηρεσιών, οι οποίοι πρέπει επίσης να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα χρήσης ουσιών. Άρα η εκπαίδευση παίζει πάρα πολύ μεγάλο ρόλο στη μείωση του στίγματος έως και στην εξάλειψη του.
Γιατί μόνο αν γνωρίζουμε τι σημαίνει ουσία, τι σημαίνει ναρκωτικό, πώς αυτή επιδρά και πόσο μπορεί να μεταβάλλει μια ανθρώπινη προσωπικότητα. Και επίσης να δούμε το ζήτημα της χρήσης ουσιών ως ένα ζήτημα δημόσιας υγείας και όχι μόνο μια παράβαση ή ένα αδίκημα σύμφωνα με τη νομοθεσία μας, τότε έχουμε μια ευκαιρία να εξαλείψουμε σιγά σιγά το στίγμα και την ντροπή που συνδέεται με αυτό.
Αν λοιπόν οι επαγγελματίες που ασχολούνται με τη χρήση ουσιών, ευρύτερα οι υγειονομικοί, η αστυνομία και οι ιθύνοντες χάραξης πολιτικής που ασχολούνται με τις πολιτικές περί ναρκωτικών, ευαισθητοποιηθούν περισσότερο, ενημερωθούν περισσότερο, γνωρίζουν τα πράγματα σε βάθος και γνωρίζουν ότι ένα τέτοιο πρόβλημα μπορεί ν’ αντιμετωπιστεί από κοινού με συντονισμένες δράσεις ευεργετικές για τον άνθρωπο, με σκοπό τη βελτίωση της υγείας του και της ποιότητας ζωής τους, τότε, ναι, θα μπορούμε σιγά σιγά να μιλάμε για μια απαλοιφή του στίγματος και για μια μεγαλύτερη προσβασιμότητα των ανθρώπων στα προγράμματα, χωρίς να νιώθουν ντροπή, χωρίς να ντρέπονται οικογένειες να ζητήσουν βοήθεια, χωρίς να στιγματίζονται από το ευρύτερο περιβάλλον τους.
Πολλές οικογένειες αναζητούν βοήθεια. Είναι ένα ζήτημα που μπορεί να το αντιμετωπίσουμε όλοι οι γονείς κάποια στιγμή, διότι οι προκλήσεις είναι πάρα πάρα πολλές και να μην ξεχνάμε ότι αφορά ένα κομμάτι του οργανωμένου εγκλήματος. Είναι ένα πολύ μείζον ζήτημα η χρήση ουσιών.
Ο ρόλος της αγάπης, φροντίδας και επικοινωνίας
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Κλείνοντας, κυρία Κατσούλη, θα ήθελα να μας πείτε, εκτός από την εκπαίδευση που μόλις προαναφέρατε, ποιες συμβουλές θα δίνατε λοιπόν στους γονείς, στους δασκάλους και στις κοινότητες για να υποστηρίξουν και να ενδυναμώσουν τους εφήβους για να κάνουν πιο υγιείς επιλογές σχετικά με τη χρήση ουσιών;
Αλεξία Κατσούλη:
Κατ’ αρχήν είναι πάρα πολύ σημαντικό από τη στιγμή που θα γεννηθεί το παιδί μας, να είμαστε απέναντι σε αυτό το παιδί, πάρα πολύ δοτικοί, υποστηρικτικοί και φροντιστικοί. Να δώσουμε αγάπη! Αυτό το νοιάξιμο λοιπόν, αυτό το δέσιμο που θα αρχίσουμε να δημιουργούμε είναι πάρα πολύ σημαντικό από αυτή τη βρεφική ηλικία, διότι μεγαλώνοντας το παιδί και γίνοντας έφηβος και μετά ενήλικας, θα μάθει μέσα από αυτή τη διαδικασία να αναπτύσσει περισσότερο τη γλώσσα του και τις συναισθηματικές του αντιδράσεις.
Αυτή η κοινωνική αλληλεπίδραση, λοιπόν, γίνεται ο οδηγός για περαιτέρω αλληλεπίδραση με τους συντρόφους, τους φίλους. Θα μάθει λοιπόν να ελέγχει συναισθήματα, να διαχειρίζεται συναισθήματα, θα αποκτήσει περισσότερες δεξιότητες και θα αντιλαμβάνεται επίσης και τα συναισθήματα των άλλων. Θα νιώθει συμπόνια και όχι αδιαφορία για τα συναισθήματα των άλλων και θα μάθει να επικοινωνεί κατάλληλα.
Αυτά είναι πολύ θεμελιώδη για το μεγάλωμα στην εφηβεία, έτσι ώστε να μπορεί ένας έφηβος να ελέγχει το θυμό, τις παρορμήσεις του και να συνεργάζεται και να μπορεί να λέει όχι σε κάποιες προκλήσεις, να μπορεί να ερμηνεύει ποιο είναι το σωστό και ποιο είναι το λάθος. Όσο περισσότερους προστατευτικούς τέτοιους παράγοντες έχει ο έφηβος, τόσο Θα είναι πιο βοηθητικό γι αυτόν να παρέμβει πιο γρήγορα η οικογένεια σε οποιαδήποτε δύσκολη κατάσταση και θα δεσμευτεί και η οικογένεια σε μια θεραπευτική διαδικασία, αν υπάρξει ανάγκη.
Το ίδιο το σχολείο. Μιλήσαμε λοιπόν και πριν ότι μέσα από συγκεκριμένη βιωματική μάθηση, μέσα από θετικά πρότυπα και να δώσει ευκαιρίες στους στα παιδιά και στους εφήβους να αναγνωρίσουν ταλέντα, δεξιότητες και να δουν το δικό τους αξιακό σύστημα και πώς εξελίσσεται όλο αυτό σε σχέση με το συνάνθρωπο, επίσης είναι πάρα πολύ σημαντικά.
Νοιάξιμο λοιπόν, φροντίδα, διαρκή υποστήριξη και να μη φοβόμαστε να ζητήσουμε βοήθεια σε οποιαδήποτε στιγμή προκύψει, διότι όλοι δεν είμαστε παντογνώστες. Όλοι ίσως κάποια στιγμή χρειαστούμε μια πιο ιδιαίτερη βοήθεια στο να διαχειριστούμε πιο δύσκολες καταστάσεις.
Κλείνοντας
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Σ’ αυτό το σημείο κα Κατσούλη θα ήθελα καταρχάς να σας ευχαριστήσω προσωπικά και κατ’ επέκταση για τη LearnHealth που ήσασταν ακόμα μια φορά κοντά μας. Ο λόγος για τον οποίο κάνουμε αυτά τα podcast, αυτές τις συζητήσεις με επαγγελματίες υγείας με εξειδίκευση, είναι να μπορέσουμε να δώσουμε σε γονείς ή εκπαιδευτικούς, στα παιδιά, σε εφήβους, την πρόσβαση για πληροφορία που μπορεί να τους βοηθήσουν στο πώς να αντιμετωπίσουν κάποια προβλήματα.
Και αυτό που συζητήσαμε σήμερα είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σίγουρα οι γονείς και η κοινωνία μας όσον αφορά τους εφήβους. Με μεγάλη μας χαρά λοιπόν και μεγάλη μας τιμή να σας φιλοξενήσουμε ξανά σε ένα επόμενο επεισόδιο και να μας βοηθήσετε και να αναπτύξουμε διάφορα τέτοια θέματα που αφορούν την κοινωνία μας, τους γονείς και τους εφήβους κατ’ επέκταση.
Αλεξία Κατσούλη:
Ευχαριστώ πάρα πολύ κύριε Φιλιππόπουλε. Η αλήθεια είναι ότι αυτό είναι ένα πάρα πολύ μεγάλο ζήτημα που δυστυχώς σε μία ώρα δεν μπορούμε να το καλύψουμε όλο. Ελπίζω όμως οι ακροατές να έχουν πάρει αρκετά πράγματα από την κουβέντα μας και να έχουν προβληματιστεί έστω και λίγο ή να έχουν ενθαρρυνθεί έτσι ώστε σε οποιαδήποτε δυσκολία αν έχει προκύψει να αναζητήσουν κάποια βοήθεια.
Ο σκοπός είναι νομίζω για όλους μας να μεγαλώνουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τα παιδιά μας με λιγότερα άγχη, με λιγότερους φόβους. Δεν είμαστε παντοδύναμοι, αλλά το απλό που μπορούμε να κάνουμε είναι να τα αγκαλιάζουμε, να τα στηρίζουμε, έτσι ώστε να τους μάθουμε προοδευτικά να ανοίγουν μόνα τους τα φτερά και να προσφέρουν αυτό που θέλουν τα ίδια τόσο στον εαυτό τους όσο και στους άλλους, αλλά αυτό που αγαπούν και αυτό που θέλουν να κάνουν.
Ευχαριστώ πάρα πολύ για τη σημερινή φιλοξενία.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Να στε καλά σ αυτό το σημείο, λίγο πριν κλείσω να επισημάνω αυτό που είπατε προηγουμένως. Σίγουρα ένα τόσο σημαντικό θέμα και η παραβατικότητα ανηλίκων που είχαμε στο προηγούμενο επεισόδιο, όπως και η χρήση ουσιών που ουσιαστικά συμπεριλαμβάνεται στην παραβατικότητα, είναι ένα θέμα που είναι πάρα πολύ μεγάλο και δεν μπορεί να αναπτυχθεί και να αναλυθεί εκτενώς σε podcast, οπότε γι αυτό και έχουμε ξεκινήσει τη διαδικασία στο επόμενο διάστημα στη LearnHealth θα φιλοξενήσουμε ένα webinar δικό σας το οποίο θα – εκεί θα δούμε αναλυτικά θέματα που αφορούν την παραβατικότητα και τη χρήση ουσιών από νέους.
Καλό σας απόγευμα λοιπόν και ευχαριστώ πάρα πολύ ξανά.
Αλεξία Κατσούλη:
Καλό απόγευμα σε όλους και σας ευχαριστώ θερμά.
