Ακούστε το podcast
Τι θα συζητήσουμε
Ψυχικό Τραύμα… Δύο έννοιες με τόσο βαθύ νόημα και με τεράστια σημασία, οι οποίες αγγίζουν τις πιο βαθιές πτυχές ενός ανθρώπου! Δεν χρειάζεται κάποιος να είναι στρατιώτης στον πόλεμο ή να ζήσει έναν μεγάλο σεισμό για να έρθει σε επαφή με το ψυχικό τραύμα.
Κάθε άνθρωπος, κατά τη διάρκεια της ζωής του, βιώνει διάφορα στρεσογόνα – ψυχοπιεστικά γεγονότα, τα οποία προκαλούν και δοκιμάζουν τις αντοχές και την ανθεκτικότητά του. Κάποια τραύματα είναι διαχειρίσιμα και μπορούν να «επεξεργαστούν», από την άλλη, όμως, υπάρχουν και γεγονότα που προκαλούν τον «κατακερματισμό» του ψυχικού κόσμου του ατόμου, σε τέτοιο βαθμό που είναι πολύ δύσκολο να ενώσει το συγκεκριμένο άτομο μόνο του τα κομμάτια της ψυχής.
Το ψυχικό τραύμα είναι διαφορετικό για τον καθένα αλλά σίγουρα είναι δύσκολο για όλους. Το τραύμα είναι μια υποκειμενική εμπειρία και διαφέρει από άτομο σε άτομο. Η καλύτερη πρώτη βοήθεια είναι να δείξουμε στον τραυματισμένο μας εαυτό κατανόηση, συμπόνια και φροντίδα με όποιο τρόπο μπορούμε.
Στο σημερινό επεισόδιο της LearnHealth με καλεσμένη τη Ψυχολόγο και Εγκληματολόγο κα Ιωάννα Σκλιάμη, θα συζητήσουμε την έννοια του Ψυχικού Τραύματος, πώς δημιουργείται, πώς μας επηρεάζει, τι επιπτώσεις προκαλεί στη ζωή μας αλλά και πώς συμβάλλει η Ψυχοθεραπεία;
Απομαγνητοφώνηση
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Καλώς ήρθατε στα podcast επεισόδια της Learnhealth, τον απόλυτο προορισμό γνώσης και ενημέρωσης σε θέματα που αφορούν τον τομέα της υγείας, της ευεξίας, αυτοβελτίωσης και γονεϊκότητας. Στη Learnhealth πιστεύουμε πως η καλή υγεία, ατομική ανάπτυξη, βελτίωση των προσωπικών και επαγγελματικών σχέσεων, όλα ξεκινάνε από τη γνώση και τη σωστή ενημέρωση.
Και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να εμπλουτίσετε τις γνώσεις σας καθώς και να ενημερωθείτε σωστά, από το να συνδεθείτε με έναν επαγγελματία υγείας με εξειδίκευση σε έναν από τους παραπάνω κλάδους. Είμαι ο Διονύσης Φιλιππόπουλος, συνιδρυτής και project manager της Learnhealth, και σας καλωσορίζω στο σημερινό επεισόδιο, όπου θα έχουμε μαζί μας την κυρία Ιωάννα Σκλιάμη με την ειδικότητα της ψυχολόγου, να αναλύσουμε το τι είναι το ψυχικό τραύμα.
Καλημέρα κυρία Σκλιάμη!
Ιωάννα Σκλιάμη:
Καλημέρα κύριε Φιλιππόπουλε! Καλημέρα και σε όλους τους ακροατές μας. Σας ευχαριστώ πολύ για ακόμη μια φορά για τη φιλοξενία και χαίρομαι πολύ που βρίσκομαι εδώ μαζί σας για να αναλύσουμε και να συζητήσουμε ένα εξίσου σημαντικό θέμα.
Εισαγωγή
Διονύσης Φιλιππόπουλος: Θα ήθελα λοιπόν, πριν ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας, να μας πείτε δυο λόγια για εσάς, για να σας γνωρίσει το κοινό, για όσους δεν σας γνωρίζουν ήδη.
Ιωάννα Σκλιάμη: Φυσικά! Ονομάζομαι Ιωάννα Σκλιάμη, είμαι ψυχολόγος με άδεια άσκησης επαγγέλματος και η μετεκπαίδευση μου είναι πάνω στην ανασυνδυασμένη εκλεκτική συμβουλευτική. Οι μεταπτυχιακές μου σπουδές είναι πάνω στο κομμάτι της εγκληματολογίας.
Παράλληλα είμαι πιστοποιημένη επαγγελματίας HR ανθρώπινου δυναμικού και αρθρογράφος, αρθρογραφώ σε κάποια sites της ψυχολογίας. Αυτό το διάστημα εργάζομαι ως ψυχολόγος στο ΚΕ.ΘΕ.ΣΥ, ένα κέντρο θεραπευτικής συμβουλευτικής για παιδιά και ενήλικες και παράλληλα είμαι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εγκληματολογίας και του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος.
Τι είναι το ψυχικό τραύμα;
Διονύσης Φιλιππόπουλος: Πολύ ωραία κα Σκλιάμη! Ευχαριστώ πάρα πολύ για την εισαγωγή. Εδώ λοιπόν έχουμε ακόμα ένα πολύ σημαντικό θέμα, όπως και το προηγούμενο που είχαμε συζητήσει. Για να ξεκινήσουμε λοιπόν θα κάνω την ερώτηση όσον αφορά τον ορισμό ουσιαστικά τι είναι το ψυχικό τραύμα, πώς ορίζεται και πώς προκαλείται αυτό;
Ιωάννα Σκλιάμη: Το ψυχικό τραύμα, αρχικά να πούμε ότι κάθε άνθρωπος κατά τη διάρκεια της ζωής του βιώνει διάφορα στρεσογόνα και ψυχοπιεστικά γεγονότα, τα οποία προκαλούν και δοκιμάζουν θα έλεγα τις αντοχές και την ανθεκτικότητα του κάθε ατόμου.
Κάποια τραύματα είναι διαχειρίσιμα και μπορούν δηλαδή να επεξεργαστούν μέσα από διάφορες επανορθωτικές εμπειρίες – τους μηχανισμούς που λέμε του ανθρώπου. Από την άλλη όμως, υπάρχουν και γεγονότα που προκαλούν τον κατακερματισμό του ψυχικού κόσμου του ατόμου σε τέτοιο βαθμό που είναι πολύ δύσκολο να ενώσει το συγκεκριμένο άτομο μόνο του τα κομμάτια της ψυχής του.
Ο τραυματισμός της ψυχής μπορεί να είναι εμφανής και συνειδητός, υπάρχει όμως και η περίπτωση που μπορεί να είναι συγκαλυμμένος και το άτομο να μην έχει επίγνωση του τραύματος που βιώνει, οπότε και βγαίνει αυτό μέσα από διάφορες φοβίες, έντονο άγχος αλλά και τυχόν αρνητικές πεποιθήσεις που έχει το άτομο για τη ζωή.
Ο ψυχικός τραυματισμός επομένως, αποτελεί ένα εξαιρετικά δύσκολο, επίπονο και αρνητικό φαινόμενο. Δηλαδή είναι ένα φαινόμενο αρνητικό στη ζωή ενός ανθρώπου. Στην ουσία το τραύμα είναι μια ανοιχτή πληγή. Έτσι είναι, ένα ρήγμα που κατακερματίζει τον ανθρώπινο ψυχισμό.
Το τραύμα στην ψυχή δημιουργείται όταν το άτομο έχει εκτεθεί σε κάποιες ακραίες ψυχοπιεστικές καταστάσεις, όπου το στρες, ο φόβος, ο πόνος και ο πανικός βιώνονται σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορούν να νοηματοδοτηθούν ώστε το άτομο να κατανοήσει την κατάσταση που βιώνει.
Το ψυχικό τραύμα μπορεί να πάρει βασικά μια απλή μορφή ή μια πιο σύνθετη. Το απλό τραύμα τώρα είναι ένα μεμονωμένο γεγονός και μπορεί να αντιμετωπιστεί κάπως πιο εύκολα, σε αντίθεση με το σύνθετο τραύμα που μπορεί να σχετίζεται με πιο βαθιές, διαχρονικές και αρνητικές εμπειρίες από την πρώιμη κιόλας ηλικία μέχρι και την ενηλικίωση του ατόμου.
Σύνθετα τραύματα μπορούν να δημιουργηθούν όταν το άτομο έχει βιώσει μόνο αρνητικές εμπειρίες, με τις θετικές να είναι τόσο λίγες που να μην είναι ικανές να λειτουργήσουν αντισταθμιστικά. Σύμφωνα τώρα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, ψυχικό τραύμα θεωρείται μια συναισθηματική αντίδραση σε ένα τρομερό γεγονός, όπως ένα ατύχημα, ένας βιασμός ή ακόμη και μια φυσική καταστροφή.
Επομένως, το ψυχικό τραύμα ορίζεται ως η επίδραση μιας τραυματικής εμπειρίας στην ψυχή του ανθρώπου όπου την έζησε. Στην ουσία μπορεί να θεωρηθεί ως μια μεγάλη παραβίαση των ορίων, θα έλεγα εγώ, ενός ατόμου το οποίο νιώθει ότι δεν μπορεί να προστατευτεί. Συνεπώς, ένα ψυχολογικό τραύμα μπορεί να προκληθεί μέσα από μεμονωμένα γεγονότα, όπως ένα ατύχημα, μια βίαιη επίθεση, έναν βιασμό μέσα από επαναλαμβανόμενα στρεσογόνα γεγονότα, χρόνια νόσο, ενδοοικογενειακή βία, μια κακοποίηση, bullying.
Συνηθισμένα γεγονότα που συνήθως τα παραβλέπουμε, όπως είναι μια εγχείρηση, ένας τοκετός, ένας αποχωρισμός, μια έκθεση σε αποτυχία, μια υποτίμηση. Οπότε οι διάφοροι παράγοντες που μέσα από αυτούς μπορεί να προκληθεί ένα ψυχολογικό τραύμα.
Παράγοντες που καθορίζουν το ψυχικό τραύμα
Διονύσης Φιλιππόπουλος: Κυρία Σκλιάμη, πείτε μας πώς ένα γεγονός γίνεται τραυματικό και ποιοι παράγοντες είναι αυτοί που καθορίζουν το κατά πόσο μια τέτοια εμπειρία θα είναι λιγότερο ή περισσότερο τραυματική;
Ιωάννα Σκλιάμη: Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό κάτι, ότι το ψυχικό τραύμα δεν είναι κάτι που συνέβη στο παρελθόν και τέλος μένει εκεί δηλαδή, είναι αυτό που μένει ακόμη ενεργό μέσα στο εκάστοτε άτομο και επηρεάζει ακόμα και το παρόν, πολλές φορές, ακόμα και το μέλλον όμως είναι μια ανοιχτή πληγή το ψυχικό τραύμα, η οποία αν δεν κλείσει θα συνεχίζει να καθορίζει και να κρατάει τα ηνία της συμπεριφοράς του ατόμου, τις σκέψεις αλλά και τις επιλογές του.
Το τραύμα είναι θα λέγαμε, μια σοβαρή διακοπή στη ζωή του ατόμου, μέχρι τη στιγμή του τραυματικού συμβάντος υπάρχει το γεγονός που μπορεί να συμβεί ξαφνικά και να δημιουργήσει τραύμα, υπάρχει όμως και το τραύμα που μπορεί να εξελίσσεται στην πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, κάποια τραύματα στην παιδική ηλικία.
Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που μπορεί να καθορίσουν το κατά πόσο μια εμπειρία είναι περισσότερο ή λιγότερο τραυματική, με τους παράγοντες να εμπίπτουν στις εξής κατηγορίες: ο άνθρωπος που βίωσε το γεγονός, η ηλικία του ή κατά πόσο έχει ψυχική ανθεκτικότητα και σε τι βαθμό. Τα στοιχεία του τραυματικού γεγονότος, όπως είναι η χρονική διάρκεια, ένας πιθανός δράστης ή η ύπαρξη σκόπιμης ή μη βλάβης.
Και η αντίδραση αλλά και η υποστήριξη του κοινωνικού περίγυρου του ατόμου. Είναι πολύ σημαντικό και το τρίτο. Επομένως, για να μας τραυματίσει ένα γεγονός θα πρέπει ο εγκέφαλός μας να πάθει ένα είδος υπερχείλισης. Δηλαδή να αξιολογήσει το γεγονός ως τόσο ακραίο και επικίνδυνο, ώστε να βιώσει ότι δεν υπάρχει καμία ελπίδα σωτηρίας.
Υπάρχει ένα σύνολο διαφορετικών παραγόντων που καθορίζει την ικανότητά μας να ανταποκριθούμε με κατάλληλο τρόπο στον κίνδυνο. Το ίδιο το γεγονός πρώτον, πόσο απειλητικό δηλαδή είναι; Πόσο διαρκεί; Πόσο συχνά συμβαίνει, το πλαίσιο ζωής του ατόμου τη στιγμή που συμβαίνει το τραυματικό γεγονός, δηλαδή η στήριξη ή μη από την οικογένεια και τους φίλους;
Γιατί μπορεί αυτό να έχει σημαντική επίδραση πάνω μας. Τα φυσικά χαρακτηριστικά του ατόμου, όπως η ηλικία, το επίπεδο ανάπτυξης και αντοχής που έχει το κάθε άτομο. Οι επίκτητες ικανότητες του ατόμου, δηλαδή αν έχει την εμπειρία ή τις δεξιότητες να χειριστεί μια κατάσταση και τέλος η αίσθηση του ατόμου ότι έχει την ικανότητα να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο. Αυτή εξαρτάται από τις εξωτερικές αλλά και εσωτερικές πηγές ενέργειας που έχει το άτομο.
Κατηγορίες ψυχικού τραύματος
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πείτε μας εδώ κα Σκλιάμη, ποιες είναι οι βασικές κατηγορίες των ψυχικών τραυμάτων και τα είδη τους ουσιαστικά;
Ιωάννα Σκλιάμη:
Υπάρχουν τρεις βασικές και κύριες κατηγορίες του ψυχικού τραύματος.
Το οξύ τραύμα, το χρόνιο τραύμα και το σύνθετο τραύμα. Το οξύ τραύμα συνήθως, προκαλείται από ένα πολύ στρεσσογόνο και επικίνδυνο θα λέγαμε γεγονός, ενώ το χρόνιο τραύμα, είναι αποτέλεσμα μιας συνεχούς έκθεσης σε στρεσογόνες καταστάσεις. Το σύνθετο τραύμα, από την άλλη, δημιουργείται εξαιτίας της έκθεσης σε πολλαπλά τραυματικά συμβάντα.
Εδώ θα δούμε βέβαια και βιβλιογραφικά και το δευτερογενές τραύμα, όπου περιγράφεται ως μια μορφή ψυχικού τραύματος που προκαλείται στα άτομα που έχουν πολύ στενή επαφή με κάποιον που έχει βιώσει στην πραγματικότητα το τραυματικό γεγονός.
Τι εννοώ; Για παράδειγμα, ένας πυροσβέστης που απεγκλωβίσει έναν τραυματία σε ένα τροχαίο ατύχημα. Βλέπουμε δηλαδή συχνά ανθρώπους που πλαισιώνουν και υποστηρίζουν το άτομο μετά το τραυματικό γεγονός, όπως τα συγγενικά πρόσωπα ή άλλα σημαντικά άτομα, να αναπτύσσουν αντίστοιχη συμπτωματολογία του τραύματος.
Διαφορές του στρες με το συναισθηματικό ψυχικό τραύμα
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Εδώ λοιπόν θα ήθελα κα Σκλιάμη να μας βοηθήσετε να καταλάβουμε λίγο τη διαφορά, γιατί πολύς κόσμος το συγχέει, του στρες και του συναισθηματικού ψυχικού τραύματος.
Ιωάννα Σκλιάμη:
Πολύ σωστά. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι δεν είναι όλα στρεσογόνα τραυματικά γεγονότα. Σε αντίθεση με τα τραυματικά γεγονότα που είναι στρεσογόνα, το
στρες είναι μια στρεσογόνος αντίδραση.
Μια ειδική μορφή στρες που πυροδοτείται από ερεθίσματα που μας θυμίζουν κάποια πλευρά του αρχικού συμβάντος. Θα μπορούσε κάποιος να πει πως το τραύμα είναι στρες εκτός ελέγχου. Το στρες απορρυθμίζει το νευρικό μας σύστημα, αλλά μόνο για ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
Μέσα σε μερικές μέρες και εβδομάδες το νευρικό σύστημα ηρεμεί και επανέρχεται στην αρχική του κατάσταση. Όμως αυτή η επιστροφή στην φυσιολογική κατάσταση δεν είναι και ο κανόνας όταν κάποιος τραυματίζεται ψυχικά.
Η διαφορά λοιπόν ανάμεσα στο στρες και το συναισθηματικό τραύμα διακρίνεται αν κάποιος δει τα αποτελέσματα, πόσο δηλαδή έχει επηρεάσει αυτό το γεγονός τη ζωή του, τις σχέσεις του αλλά και τη λειτουργικότητά του. Το τραυματικό στρες μπορεί να ξεχωρίσει από το τυπικό στρες από τα εξής: πόσο γρήγορα μας αναστατώνει;
Πόσο συχνή είναι αυτή η αναστάτωση; Πόσο τρομακτική είναι η πηγή της αναστάτωσης, πόσο διαρκεί αυτή η αναστάτωση που βιώνει το άτομο, αλλά και πόσος χρόνος χρειάζεται για να ηρεμήσει αυτό το άτομο. Αν μπορέσουμε να μιλήσουμε για το στρες σε ανθρώπους που νοιάζονται για εμάς και ανταποκριθούν επαρκώς και επανέλθει η ισορροπία μετά από ένα δύσκολο γεγονός, βρισκόμαστε στα όρια του στρες.
Αν όμως παραλύουμε λόγω έντονων συναισθημάτων, βιώνουμε ένα συναισθηματικό τραύμα, ακόμη κι αν δεν είναι συνειδητό το στρες που βιώνουμε. Η οξεία διαταραχή του στρες εδώ θέλω να αναφέρω, ότι εμφανίζεται ως αντίδραση σε ένα τραυματικό συμβάν, όπως είναι η διαταραχή μετατραυματικού στρες, όπου τα συμπτώματα είναι παρόμοια.
Ωστόσο, αυτά τα συμπτώματα εμφανίζονται μεταξύ τριών ημερών και ενός μήνα μετά το συμβάν. Άτομα με οξεία διαταραχή του στρες μπορεί να ξαναζήσουν το τραύμα, να έχουν αναδρομή στο παρελθόν, εφιάλτες, να αισθανθούν κάποιο μούδιασμα. Αυτά τα συμπτώματα λοιπόν, προκαλούν μεγάλη δυσφορία και προβλήματα στην καθημερινή ζωή του ατόμου.
Επιπτώσεις του ψυχικού τραύματος στη ζωές των ανθρώπων
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Σε αυτό το σημείο λοιπόν, θα ήθελα να μας πείτε ποιες είναι οι επιπτώσεις του ψυχικού τραύματος στη ζωή κάποιου.
Ιωάννα Σκλιάμη:
Υπάρχουν αρκετές επιπτώσεις η αλήθεια είναι όπως η επαναναβίωση του τραυματικού γεγονότος μέσα από εικόνες που μπορεί να έχει το άτομο, σκέψεις ή ακόμη και κάποια όνειρα, ενοχλητικά θα λέγαμε. Έντονη κόπωση, συνεχή επιθετικότητα, ευερεθιστότητα, υπάρχει έντονος φόβος, θυμός, υπάρχουν οι κρίσεις πανικού.
Ένα γενικευμένο άγχος, ένα αίσθημα απόγνωσης, μια αίσθηση απειλής και συνεχής καχυποψίας, απώλεια μνήμης, αποφυγή, αποφεύγει δηλαδή πράγματα το άτομο. Υπάρχουν αυτοτραυματισμοί, ψευδαισθήσεις που μπορεί να έχει το άτομο, να απομονώνεται, να απομακρύνεται από σχέσεις αλλά και να αποφεύγει κοινωνικές δραστηριότητες.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Εδώ λοιπόν, νομίζω είναι ξεκάθαρο ότι σε όλα αυτά που συζητήσαμε προηγουμένως είναι απαραίτητη η συμβολή ενός ψυχοθεραπευτή. Οπότε θα ήθελα να μας πείτε λίγο πόσο σημαντική λοιπόν είναι και πόσο απαραίτητη είναι η συμβολή και ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή σε αυτή την περίπτωση.
Ιωάννα Σκλιάμη:
Εδώ η συμβουλή του ψυχοθεραπευτή και ο ρόλος της ψυχοθεραπείας όντως είναι πάρα πολύ βασικός. Η ίαση του τραύματος παίρνει χρόνο και ο κάθε άνθρωπος, επιτρέψτε μου να πω, έχει το δικό του ρυθμό. Όμως όταν τα συμπτώματα του τραύματος εμμένουν και δυσχεραίνουν την ποιότητα ζωής του ατόμου, τότε ναι, είναι κατάλληλη αυτή η στήριξη.
Είναι κατάλληλη η στήριξη από έναν ειδικό. Η ψυχοθεραπεία είναι ένας αρκετά αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του ψυχικού τραύματος, καθώς μπορεί να προσφέρει συναισθηματική σταθερότητα, ενίσχυση της αίσθησης της ασφάλειας, της μείωσης ενοχών αλλά και ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του ατόμου.
Η θεραπεία του τραύματος είναι στην ουσία σαν να επιστρέφουμε πίσω στο χρόνο και να αισθανόμαστε αυτό που δεν έχει ακόμη εκφραστεί, επαναξιολογώντας τυχόν ανθυγιεινές πεποιθήσεις και αποφάσεις, γνωρίζοντας ξανά εκείνα τα μέρη του εαυτού μας που μας είναι άγνωστα. Σκοπός λοιπόν της ψυχοθεραπευτικής σχέσης είναι η αποκατάσταση των ασθενών.
Ωστόσο, είναι ωφέλιμο να κατανοήσουμε ότι η αντιμετώπιση μπορεί να αποβεί και ιδιαίτερα επώδυνη. Το ζητούμενο είναι οι δυσκολίες, τα εμπόδια και οι αναστολές να γίνουν αντικείμενο συζήτησης αλλά και κατανόησης μέσα στη θεραπευτική σχέση.
Θα πρέπει δηλαδή να κατανοήσουμε ότι οι άνθρωποι που έχουν υποστεί ένα ψυχικό τραύμα, ότι νιώθουν δηλαδή ότι βρίσκονται σε μια ατελείωτη κατάσταση πόνου, φοβούνται ή ντρέπονται για ότι τους έχει συμβεί, όταν έχουν τη δυνατότητα να αποστασιοποιηθούν από τον πόνο νιώθουν κάποια ανακούφιση, θα λέγαμε.
Ωστόσο, αυτή η αποστασιοποίηση δημιουργεί χάσμα στην προσωπική τους ιστορία, αρνητικές συνέπειες στις σχέσεις τους, καθώς και δυσκολία στην συναισθηματική έκφραση. Μέσω λοιπόν της ψυχοθεραπείας δημιουργείται ένα ασφαλές περιβάλλον που επιτρέπει στο άτομο να διαχωρίσει το παρόν από το παρελθόν και στη συνέχεια από την ασφάλεια του παρόντος να ξανασυνδεθεί με το παρελθόν.
Δηλαδή στην ασφάλεια του εδώ και τώρα δεν αναβιώνει το τραύμα, αλλά αρχίζει να αναγνωρίζει βιωματικά αυτό που του έχει συμβεί. Επομένως, ο πόνος του παρελθόντος είναι πιο διαχειρίσιμος, με τα επακόλουθα συναισθήματα να μπορούν να ενσωματωθούν και στο παρόν.
Μέσα λοιπόν της ψυχοθεραπείας το άτομο προσπαθεί να αγγίξει το φόβο που νιώθει μέσα από το τραύμα και την ασφάλεια. Για να μπορέσει όμως η ψυχολογική θεραπεία να είναι αποτελεσματική, βασικό προαπαιτούμενο είναι η κατανόηση τόσο από τον ειδικό όσο και από τον θεραπευμένο της τραυματικής διαδικασίας, σε διασύνδεση με τις εκδηλώσεις και τη ζωή του.
Αυτό είναι πολύ σημαντικό!
Για να απελευθερωθεί δηλαδή το άτομο από το φαύλο κύκλο των αρνητικών σκέψεων που έχει και της συναισθηματικής δυσφορίας, χρειάζεται επικοινωνία και αλληλεπίδραση, υποστήριξη και ενίσχυση και σε καμία περίπτωση κριτική.
Ο υποστηρικτικός ρόλος της οικογένειας
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Όλα αυτά που προαναφέραμε αντιλαμβάνομαι κα Σκλιάμη, ότι αυτοί οι άνθρωποι που βιώνουν τέτοια ψυχικά τραύματα, μαζί με αυτούς τα βιώνουν ουσιαστικά και οικείοι τους η οικογένειά τους, οι φίλοι τους, πώς αυτοί μπορούν να τους στηρίξουν σε αυτή την κατάσταση στην οποία βρίσκονται;
Ιωάννα Σκλιάμη: Πέρα από τη βοήθεια που μπορούμε να πάρουμε, κύριε Φιλιππόπουλε, όταν έχουμε υποστεί ψυχικό τραυματισμό, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τι θα ήταν κατάλληλο ή ακατάλληλο να κάνουμε ή να πούμε όταν ένας άνθρωπος αποφασίζει να μας μιλήσει, δηλαδή ένας φίλος να πάει να μιλήσει σε κάποιον φίλο του ή ένας άνθρωπος να πάει να μιλήσει σε ένα οικείο πρόσωπο του.
Να μιλήσει για την τραυματική εμπειρία που ίδιος έχει βιώσει. Πρέπει να θυμόμαστε ότι η ενεργητική ακρόαση, η ενσυναισθητική κατανόηση και η επικύρωση των συναισθημάτων του άλλου, πιστέψτε με, προσφέρουν πραγματική ανακούφιση και υποστήριξη.
Αυτά που θα μπορούσαμε να κάνουμε λοιπόν, ακόμα κι αν δεν έχουμε εξειδικευμένες γνώσεις, είναι να αναγνωρίσουμε και να επικυρώσουμε τη δύναμη και το κουράγιο που συγκέντρωσε αρχικά αυτό το άτομο για να έρθει να μας μιλήσει, να τον ευχαριστήσουμε για την εμπιστοσύνη που μας δείχνει, να μοιραστούμε τη σκέψη ότι έκανε το καλύτερο που μπορούσε να κάνει κατά τη διάρκεια βίωσης της τραυματικής εμπειρίας.
Ακόμη, να διερευνήσουμε πιθανούς τρόπους ενίσχυσης της ασφάλειας και της προστασίας του. Αν για παράδειγμα, ανησυχούμε ή φοβόμαστε για εκείνο το άτομο, να αναγνωρίσουμε ότι μετά την αυτοαποκάλυψη που ήρθε και μας έκανε, ίσως να αναδύθηκαν περισσότερες σκέψεις, συναισθήματα και αναμνήσεις και ως εκ τούτου χρειάζεται χρόνο για να τα επεξεργαστεί και να μιλήσει για αυτά.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι από την άλλη μεριά, θα ήταν καλό να μην ρωτάμε για λεπτομέρειες, να μην υποθέτουμε ότι γνωρίζουμε αυτό που είναι καλύτερο για εκείνο, να μην υποτιμάμε τη σημασία των όσων ήρθε και μας είπε, να μην τον προτρέπουμε να σταματήσει να ζει στο παρελθόν και να κοιτάξει την φωτεινή πλευρά της ζωής.
Είναι φράσεις που καλό είναι να αποφεύγονται και να μην τον λυπόμαστε γι αυτό που είναι. Μπορούμε να εκφράσουμε τη συμπόνια μας γι αυτό που του έχει συμβεί, χωρίς να νιώσει ότι είναι ανάξιος ή κάτι λιγότερο σε σχέση με μας.
Οι επιπτώσεις του ψυχικού τραύματος στην παιδική ηλικία
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Σας ευχαριστώ πολύ για την απάντηση και το ευχαριστώ πολύ σε όλη τη διάρκεια της συζήτησης μέχρι τώρα, διότι δεν έχω δεν έχει χρειαστεί να σταματήσω να σας διακόψω, οι απαντήσεις σας με καλύπτουν απόλυτα. Κάποια στιγμή λοιπόν, στην αρχή της συζήτησης μας κάνατε μια αναφορά όσον αφορά τα τραύματα στην παιδική ηλικία. Εδώ λοιπόν έρχεται επόμενη ερώτησή μου. Η ύπαρξη ενός ψυχικού τραύματος στην παιδική ηλικία μπορεί να επηρεάσει και μετέπειτα την ενήλικη ζωή του ατόμου;
Ιωάννα Σκλιάμη: Πολλές από τις επιπτώσεις του τραύματος μπορεί να μεταφραστούν σε μακροχρόνιες συνέπειες στον ψυχισμό του ατόμου. Μπορεί να προκαλέσει διαταραχή μετατραυματικού στρες, αγχώδη διαταραχή, διαταραχές προσωπικότητας, ακόμη και φτωχό έλεγχο των παρορμήσεων.
Το τραύμα στην παιδική ηλικία έχει την ικανότητα να μπορεί να χαραχτεί στην ψυχή του ατόμου και να αφήνει πληγές, οι οποίες ναι, να τον συνοδεύουν σε πολλές στιγμές της ζωής του. Όταν από την βρεφική κιόλας ηλικία το άτομο εκτίθεται σε ψυχοπιεστικές καταστάσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα, θα έχει επιπτώσεις στη μετέπειτα ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη αλλά και στην ενήλικη ζωή του.
Το άτομο που είναι, συνεπώς το παιδί που είναι στην κρίσιμη αναπτυξιακή του φάση, υπάρχει πιθανότητα να μην μπορεί να σκεφτεί τον αντικειμενικό κίνδυνο και να συνειδητοποιήσει αργότερα τις επιβλαβείς συνέπειες.
Το τραύμα σε αυτή την ηλικία, όταν συνοδεύεται από μια δύσκολη ιδιοσυγκρασία ή από κλειστού τύπου χαρακτήρα, καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την επούλωση του, καθώς το άτομο ίσως δεν εκφράζεται συναισθηματικά και κρατάει μέσα του όλο το βάρος των συναισθημάτων.
Σε εκείνη τη φάση είναι πολύ πιθανό το παιδί να χρειάζεται κάποια στήριξη ή έστω ένα άτομο που να νιώθει εμπιστοσύνη μαζί του. Εάν αυτό το άτομο δεν υπάρχει, δημιουργείται συναισθηματικό κενό που σε μετέπειτα στάδιο μπορεί να εμφανίσει την ανάγκη του να αποκτήσει την αποδοχή των άλλων και να νιώσει ότι είναι σημαντικός για εκείνους.
Σε μια περίοδο της ζωής μας που είμαστε σαν λευκό χαρτί θα λέγαμε, οτιδήποτε δηλαδή γράφεται πάνω μας, αυτό είναι και πιο δύσκολο να αλλάξει μετέπειτα. Σε κάθε περίπτωση όμως, η σωστή διαχείριση της τραυματικής εμπειρίας από τους σημαντικούς άλλους που έχουμε στη ζωή μας, παίζει σημαντικό και καθοριστικό ρόλο για την πορεία και τη μετέπειτα διαχείριση του παιδιού σαν μοναδική οντότητα θα έλεγα.
Τρόποι εκδήλωσης στη ζωή και ψυχισμό των ανθρώπων
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πριν περάσω στην επόμενη ερώτησή μου κα Σκλιάμη, θα ήθελα να κάνω εδώ μια όχι παρατήρηση, να να πω τη σκέψη μου. Επειδή μιλήσαμε προηγουμένως για παιδιά ουσιαστικά σε μικρή ηλικία, από τη βρεφική όπως αναφέρατε και μετέπειτα, γι άλλη μια φορά θα αναφέρουμε στα podcasts που έχουμε κάνει κατά καιρούς με διάφορες θεματολογίες, είτε στην ψυχολογία είτε στην γονεϊκότητα, το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει ο γονιός και το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η οικογένεια, ειδικά στα παιδιά που δεν έχουν τον τρόπο να αντιμετωπίσουν κάποιες δύσκολες καταστάσεις.
Πόσο σημαντικό είναι λοιπόν να καταλάβουμε ότι δημιουργήθηκε κάποιο ψυχικό τραύμα στο παιδί μας από μια κατάσταση για να το προλάβουμε όσο γίνεται νωρίτερα, γιατί αντιλαμβάνομαι ότι όσο πιο νωρίς το προλάβουμε και δεν το αφήσουμε είτε να εξελιχθεί είτε να πάρει διαφορετική μορφή στη μετέπειτα ζωή του, θα είναι καλύτερα για το ίδιο.
Οπότε νομίζω ότι απλά θα κάνω αυτή την αναφορά γιατί σε πάρα πολλά θέματα στα podcasts της Learnhealth, συζητάμε και αναφέρουμε το πόσο σημαντική είναι η στήριξη ή και η σωστή αντιμετώπιση του γονιού, της οικογένειας σε ένα παιδί.
Σ’ αυτό το σημείο λοιπόν, θα ήθελα να πάω στην επόμενη ερώτησή μου, η οποία είναι ποιες μορφές λαμβάνει το τραύμα στην ψυχή αλλά και στη ζωή του ανθρώπου;
Ιωάννα Σκλιάμη:
Το ψυχικό τραύμα δεν είναι αυτό που συνέβη στο παρελθόν. Το τραύμα είναι αυτό που μένει ακόμη ενεργό μέσα μας, επηρεάζει το παρόν και συχνά, όπως λέω εγώ «καταδικάζει το μέλλον». Το τραύμα είναι η πληγή που μένει πάνω μας ανοιχτή, συνεχίζει να μας πονάει και να καθορίζει επιλογές και συμπεριφορές μας.
Συχνά όμως, επειδή έχουμε εξοικειωθεί τόσο πολύ με αυτή την πληγή, ξεχνάμε την ύπαρξή της κι έτσι αδυνατούμε να εξηγήσουμε γιατί νιώθουμε αυτά που νιώθουμε και γιατί αντιδράμε με τον τρόπο που αντιδράμε. Όπως είναι οι αρνητικές πεποιθήσεις για παράδειγμα, το τραύμα καταρχάς λαμβάνει τη μορφή αρνητικών πεποιθήσεων για τον εαυτό μου, όπως δεν αξίζω, δεν είμαι ασφαλής, είμαι ανεπαρκής, κινδυνεύω να πεθάνω.
Μέσα από δυσανάλογες συναισθηματικές αντιδράσεις, ζώντας με το τραύμα, ζούμε με τους πυροδότες του. Υπάρχουν γύρω μας καταστάσεις, συμπεριφορές, πρόσωπα, λόγια που με έναν τρόπο μας θυμίζουν συνειδητά ή ακόμη και ασυνείδητα την τραυματική μας εμπειρία.
Μέσα από την αδυναμία εξήγησης, οι άνθρωποι που έχουν τραυματιστεί βιώνουν μια διαχρονική, υποκειμενική θα λέγαμε, δυσφορία που αδυνατούν να εξηγήσουν. Βιώνουν στην ουσία έντονο άγχος αλλά και ενοχή.
Μια αποσύνδεση ανάλογα με τον βαθμό που βιώνεται το τραύμα εσωτερικά, ο ψυχισμός αναπτύσσει κάποιες αποσυνδετικές στάσεις, όπως για παράδειγμα η απαξίωση του ίδιου του τραυματικού γεγονότος αλλά και των επιπτώσεών του.
Επίλογος
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Κυρία Σκλιάμη, θα ήθελα να μου πείτε, κλείνοντας ουσιαστικά τις ερωτήσεις μου, τι είναι αυτό που διαφοροποιεί ένα ίδιο γεγονός σε κάποιον να προκαλέσει ένα ψυχικό τραύμα και σε κάποιο άλλο άτομο όχι;
Ιωάννα Σκλιάμη:
Η αλήθεια είναι, κύριε Φιλιππόπουλε, ότι δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη απάντηση σε αυτή την ερώτηση σας, την πολύ ωραία, αλλά είναι πιθανό ότι ένας ή περισσότεροι παράγοντες να συμβάλλουν σε αυτό. Όπως είναι η σοβαρότητα του γεγονότος. το ιστορικό του ατόμου, ακόμα κι αν δεν υπάρχει συνειδητή ανάμνηση.
Η σημασία του γεγονότος για το άτομο, οι δεξιότητες, οι πεποιθήσεις και οι αξίες του κάθε ατόμου. Αλλά και οι αντιδράσεις και η υποστήριξη από την οικογένεια, τους φίλους, τους σημαντικούς άλλους, τους ψυχοθεραπευτές. Αυτό που θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι οποιοσδήποτε μπορεί να υποστεί ένα ψυχικό τραύμα.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να συμπληρώσω κάτι, να μου πείτε αν ισχυεί. Ίσως παίζει ρόλο και το timing, δηλαδή η στιγμή που συμβαίνει αυτό. Αυτή η κατάσταση που θα μας προκαλέσει το ψυχικό τραύμα ή όχι; Δηλαδή σε τι κατάσταση μας βρίσκει; Πως ευάλωτοι είμαστε;
Ιωάννα Σκλιάμη: Σωστά κύριε Φιλιππόπουλε! Παίζει πολύ σημαντικό ρόλο και η στιγμή που βιώνουμε το ψυχικό τραύμα, το timing, όπως είπατε. Αν είμαστε ευάλωτοι, κατά πόσο έχουμε δουλέψει την ψυχική μας ανθεκτικότητα ή όχι. Κατά πόσο έχουμε τη στήριξη των άλλων σημαντικών ανθρώπων για εμάς. Οπότε, ναι, είναι ένα σύνολο παραγόντων.
Συν αυτό που είπατε πολύ σωστά. Κλείνοντας, κύριε Φιλιππόπουλε, αυτό που ήθελα να τονίσω είναι ότι θα πρέπει να παίρνουμε πολύ σοβαρά αν ένας άνθρωπος έρθει να μας μιλήσει για το ψυχικό του τραύμα, γιατί είναι κάτι το οποίο για να έρθει να μας μιλήσει το νιώθει πολύ έντονα, τότε θα πρέπει να είμαστε εκεί.
Επίσης, αν κάποιο άτομο θέλει και χρειάζεται τη βοήθεια ενός ειδικού, ναι, θα πρέπει να απευθυνθεί σε αυτόν για να λάβει την απαραίτητη βοήθεια. Είναι πολύ σημαντικό για να μπορέσει να είναι λειτουργικό στην καθημερινότητά του, αλλά και να δουλέψει τις όποιες τραυματικές εμπειρίες που του έχουν προκαλέσει το ψυχικό τραύμα για να μπορέσει να ζει το παρόν του αλλά και να συνεχίσει το μέλλον του.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Φτάσαμε στο τέλος λοιπόν αυτό του επεισόδιο κα Σκλιάμη! Σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για την παρουσία σας για άλλη μια φορά εδώ. Έχουμε κι άλλα θέματα να συζητήσουμε μπροστά μας, οπότε θα σας έχουμε ξανά κοντά μας με μεγάλη χαρά. Καλή συνέχεια λοιπόν.
Ιωάννα Σκλιάμη:
Σας ευχαριστώ πολύ κι εγώ κύριε Φιλιππόπουλε και καλή συνέχεια και σε σας. Γεια σας!
