Ακούστε το podcast
Τι θα συζητήσουμε
Τα Χριστούγεννα δεν θα πρέπε να είναι η εποχή στην οποία καλείστε να αναγκάσετε τον εαυτό σας να νιώσετε ευτυχισμένοι με κάθε κόστος. Είναι μία πρώτης τάξης ευκαιρία να σκεφτείτε, να φροντίσετε τον εαυτό σας και να αναγνωρίσετε τι σας φέρνει ηρεμία και χαρά κατά τη διάρκεια της περιόδου των γιορτών.
Καθώς πλησιάζουν οι μέρες του Δεκεμβρίου, οι δρόμοι και οι πόλεις στολίζονται με φώτα και μία εορταστική ατμόσφαιρα γεμίζει τον αέρα. Ο κόσμος κάνει σχέδια για τις διακοπές, ανταλλάζει ευχές, ψωνίζει δώρα για αγαπημένα πρόσωπα και γενικότερα ζει μια έντονη περίοδο έντονης κινητικότητας και κυρίως έντονων συναισθημάτων.
Ενώ όμως τα Χριστούγεννα θεωρούνται συχνά ως μια ευτυχισμένη περίοδος, η πραγματικότητα για κάποιους ανθρώπους είναι αρκετά διαφορετική, με συναισθήματα νοσταλγίας, λύπης, απογοήτευσης, άγχους, ακόμη και πόνου. Αυτά τα συναισθήματα σχετίζονται άμεσα με τις εμπειρίες της ζωής κάποιου και τα Χριστούγεννα είναι συχνά η εποχή του χρόνου που τα αισθάνεται πιο έντονα.
Κάθε άτομο κάνει μοναδικές σκέψεις και νιώθει συναισθήματα ως απάντηση σε γεγονότα που έχουν συμβεί στη ζωή του, είτε στο πρόσφατο παρελθόν αλλά πολύ περισσότερο από βιώματα που έχει από τα παιδικά – οικογενειακά του χρόνια.
Στο σημερινό podcast επεισόδιο με καλεσμένη την παιδοψυχολόγο κα Έφη Κοροβίλα, θα συζητήσουμε πως η περίοδος των Χριστουγέννων επηρεάζει τα συναισθήματά μας, καθώς και τεχνικές διαχείρισης αρνητικών συναισθημάτων για παιδιά και ενήλικες.
Απομαγνητοφώνηση
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Καλώς ήρθατε στα podcast επεισόδια της LearnHealth, τον απόλυτο προορισμό γνώσης και ενημέρωσης σε θέματα που αφορούν τον τομέα της υγείας, της ευεξίας, αυτοβελτίωσης και γονεϊκότητας. Στη LearnHealth πιστεύουμε πως η καλή υγεία, ατομική ανάπτυξη, βελτίωση των προσωπικών και επαγγελματικών σχέσεων, όλα ξεκινάνε από τη γνώση και σωστή ενημέρωση.
Και δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να εμπλουτίσετε τις γνώσεις σας καθώς και να ενημερωθείτε σωστά από το να συνδεθείτε με έναν επαγγελματία υγείας με εξειδίκευση σε έναν από τους παραπάνω κλάδους.
Είμαι ο Διονύσης Φιλιππόπουλος, συνιδρυτής και project manager της LearnHealth και σας καλωσορίζω στο σημερινό επεισόδιο όπου θα έχουμε μαζί μας την κυρία Έφη Κοροβίλα με την ειδικότητα της παιδοψυχολόγου. Μαζί θα συζητήσουμε ένα επίκαιρο θέμα, τ’ αντιφατικά συναισθήματα που παρατηρούμε να έχουν κάποιοι άνθρωποι κατά την περίοδο των εορτών.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να καλωσορίσω την κυρία Κοροβίλα.
Έφη Κοροβίλα:
Γεια σας και από μένα. Ευχαριστώ πάρα πολύ για την πρόσκληση και τη δυνατότητα που μου δίνετε να μιλήσω για ένα τόσο επίκαιρο και σημαντικό θέμα. Γιατί καταλαβαίνουμε ότι η περίοδος των εορτών δεν είναι η ίδια για όλους τους ανθρώπους. Ούτε όλοι οι άνθρωποι τη βιώνουν με τον ίδιο τρόπο.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πριν ξεκινήσουμε λοιπόν, θα ήθελα να μας πείτε δυο λόγια για εσάς, για το βιογραφικό σας, έτσι ώστε αν κάποιος από το κοινό μας δεν σας γνωρίζει, να σας γνωρίσει καλύτερα πριν ξεκινήσουμε αυτή τη συζήτηση.
Έφη Κοροβίλα:
Όπως με σύστησε ο κ. Φιλιππόπουλος, όονομάζομαι Κοροβίλα Έφη, είμαι παιδοψυχολόγος. Τώρα ολοκληρώνω και το μεταπτυχιακό μου στην Προαγωγή της Υγείας και Επιστήμη του Στρες από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ. Τα τελευταία χρόνια εργάζομαι με παιδιά και τις οικογένειες των παιδιών αυτών συμβουλευτικά, όπως επίσης και το τελευταίο διάστημα έχω ξεκινήσει μια νέα συνεργασία με έναν δημόσιο φορέα που παρέχει διαμονή σε οικοτροφείο που διαμένουν άτομα με ψυχικές διαταραχές.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πολύ ωραία. Πάμε λοιπόν να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας. Δεν ξέρω αν θέλετε να κάνετε κάποια εισαγωγή πριν ξεκινήσω τις ερωτήσεις μου.
Εισαγωγή
Έφη Κοροβίλα:
Η αλήθεια είναι ότι τα Χριστούγεννα είναι προ των πυλών και μετράμε αντίστροφα για τον ερχομό του νέου έτους. Όπως καταλαβαίνουμε, τα Χριστούγεννα είναι μια λαμπερή και ξεχωριστή εορταστική περίοδος του χρόνου και συνήθως έχει ταυτιστεί με θετικά συναισθήματα όπως χαρά, θετική διάθεση.
Συνδέεται άμεσα με τα ψώνια, το στολισμό του χριστουγεννιάτικου δέντρου, τις διακοπές, την ξεκούραση, τα οικογενειακά τραπέζια. Όμως καταλαβαίνουμε ότι όλοι οι άνθρωποι δεν το βιώνουν με αυτόν τον τρόπο.
Συναισθήματα κατά την περίοδο των Χριστουγέννων
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πολύ ωραία. Σε αυτό το σημείο να ξεκινήσω με την πρώτη μου ερώτηση. Ποια είναι λοιπόν αυτά τα συναισθήματα; Τα πιο συνηθισμένα συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων και γιατί αυτά τα συναισθήματα τείνουν να εμφανίζονται περισσότερο αυτή την εποχή του χρόνου;
Έφη Κοροβίλα:
Γενικά, όπως ανέφερα και προηγουμένως, τα Χριστούγεννα είναι μια λαμπερή περίοδος όπου οι άνθρωποι συνήθως έχουν θετικά συναισθήματα. Ωστόσο, θα λέγαμε ότι τα Χριστούγεννα είναι μια παράδοξη γιορτή, διότι βλέπουμε ότι προκαλεί μια πληθώρα έντονων και αντιφατικών μεταξύ τους συναισθημάτων.
Αυτό συμβαίνει επειδή ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, άρα κουβαλά τα προσωπικά του βιώματα και έχει διαμορφώσει τη δική του προσωπικότητα και ιδιοσυγκρασία. Συνεπώς, βιώνει τα Χριστούγεννα με διαφορετικό τρόπο.
Άρα δεν μπορούμε να πούμε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι χαρούμενοι ή όλοι οι άνθρωποι είναι λυπημένοι τα Χριστούγεννα. Αυτό έχει να κάνει και με τον τρόπο που ερμηνεύει, βιώνει και με το χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου γενικώς.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε πως πρόκειται για μια γιορτή που είναι τελείως υποκειμενική υπόθεση για τον κάθε άνθρωπο. Άρα υπάρχουν άνθρωποι που αυτή την περίοδο κατακλύζονται από συναισθήματα χαράς, ενθουσιασμού, ανυπομονησίας, ψυχικής ανάτασης, ανεμελιάς, θετικής διάθεσης, ευτυχίας θα λέγαμε.Αλλά από την άλλη πλευρά, ένα μεγάλο ποσοστό του κόσμου δεν θεωρεί τα Χριστούγεννα ως μια χρωματιστή και θετική περίοδο της ζωής του.
Πιστεύει πως είναι μονόχρωμη και μουντή περίοδος. Έτσι λοιπόν θα λέγαμε ότι τις ημέρες αυτές των εορτών βιώνει κατά βάση αρνητικά και επώδυνα συναισθήματα, όπως για παράδειγμα είναι η θλίψη, η μοναξιά, η νοσταλγία, η απογοήτευση, το αυξημένο άγχος θα λέγαμε, ματαίωση πολύ συχνά βλέπουμε στους ανθρώπους αυτούς, ενοχές, ενδεχομένως εσωτερικές συγκρούσεις, μελαγχολία και όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα.
Παράγοντες που επηρεάζουν τα συναισθήματα μας
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Σε αυτό το σημείο λοιπόν, όπως προαναφέρετε και εσείς τα συναισθήματα που βιώνει περισσότερος κόσμος. Τα Χριστούγεννα είναι θετικά, είναι μια γιορτή, όπως είπατε, μια λαμπερή γιορτή, παρόλα αυτά όμως συμβαίνει όντως. Το βλέπουμε συνέχεια δίπλα μας άνθρωποι με αρνητικά συναισθήματα. Ποιοι παράγοντες πιστεύετε ότι επηρεάζουν τους ανθρώπους να έχουν αρνητικά συναισθήματα την περίοδο των γιορτών ή και συγκεκριμένα τα Χριστούγεννα;
Έφη Κοροβίλα:
Πολύ ωραία ερώτηση!
Αρκετούς παράγοντες μπορούμε να εντοπίσουμε για να καταλάβουμε τι συμβαίνει και τελικά υπάρχουν συνάνθρωποί μας οι οποίοι αισθάνονται αρνητικά συναισθήματα κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων. Ένα βασικό σημείο που πρέπει να εστιάσουμε είναι υπέρμετρες προσδοκίες που μπορεί να καλλιεργούμε ο καθένας ξεχωριστά για τη διάρκεια των Χριστουγέννων.
Γενικώς υπάρχει πολύ έντονη πεποίθηση πως πρέπει να περάσω καλά, επειδή είναι γιορτές, επειδή είναι Χριστούγεννα, αλλά καταλαβαίνουμε ότι αυτή η πεποίθηση από μόνη της είναι πιθανό να προκαλέσει έντονη δυσφορία και ψυχολογική πίεση. Άλλη μια βασική αιτία της μελαγχολίας θα λέγαμε και των αρνητικών συναισθημάτων ενός υγιούς ατόμου είναι η μοναξιά.
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, τα Χριστούγεννα είναι μια κατεξοχήν οικογενειακή γιορτή, μια γιορτή η οποία φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά με την οικογένεια, τους φίλους, τους συγγενείς. Εδώ όμως είναι ένα καλό σημείο που θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν όλοι οι άνθρωποι έχουν μια οικογένεια. Χιλιάδες οικογένειες γύρω μας είναι διαλυμένες.
Τι γίνεται λοιπόν σε αυτές τις περιπτώσεις;
Επίσης, υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν κάνει οικογένεια για να πάνε μαζί ή φίλους για να βγουν να διασκεδάσουν ή απλώς για να ανταλλάξουν ευχές και δώρα. Άρα λοιπόν, είναι λογικό αυτές τις ημέρες να αισθάνονται αφόρητη μοναξιά και θλίψη θα λέγαμε. Ακόμα όμως και αυτοί που ανήκουν σε μια οικογένεια είναι όντως ευτυχισμένοι.
Πολλοί είναι αυτοί που αν και ενταγμένοι σε μια οικογένεια, είναι έτσι απομονωμένοι, αποξενωμένοι συναισθηματικά από τους φίλους, το σύντροφό τους. Δεν έχουν καλές σχέσεις με τους συγγενείς τους, είναι τσακωμένοι. Εκατοντάδες άνθρωποι και εκατοντάδες οικογένειες γενικώς υποφέρουν από φτώχεια, πενθούν δικούς τους ανθρώπους ή έχουν και άρρωστους ανθρώπους στα νοσοκομεία.
Επιπλέον, ένας άλλος παράγοντας που δεν πρέπει να παρακάμψουμε είναι η αναπόληση εορτών προηγούμενων και καλύτερων ετών. Πιο εύρωστων οικονομικά, που όλο αυτό οδηγεί σε αισθήματα θλίψης για το παρόν και ανασφάλειας και φυσικά βεβαιότητας για το μέλλον.
Γενικά οι άνθρωποι έχουμε την τάση να συγκρίνουμε τη ζωή μας με άλλα άτομα που πιθανόν έχουν μεγαλύτερη οικονομική άνεση. Όλο αυτό όμως αναπαράγει ακόμα περισσότερο το συναίσθημα της θλίψης, της απογοήτευσης και γεννά γενικώς συναισθήματα μειονεξίας και απαξίωσης του εαυτού μας. Φυσικά, αν σε αυτά προσθέσουμε και την οικονομική κατάσταση που έχει επιφέρει η οικονομική κρίση γενικώς τα τελευταία χρόνια, τότε σίγουρα υπάρχουν λόγοι για να νιώθουμε αυτές τις ημέρες ακόμα πιο έντονη τη μοναξιά και τη θλίψη και την απογοήτευση.
Μια θλίψη που έρχεται και επισκιάζει αυτές τις γιορτινές ημέρες.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Εδώ θα ήθελα να σας διακόψω και να συμπληρώσω κάτι που όσο άκουγα προσεκτικά αυτά που λέγατε, σίγουρα όλα αυτά που προαναφέρατε είναι πράγματα που επηρεάζουν τους ανθρώπους. Νομίζω ότι ίσως κάτι λιγότερο πολύ όλους μας έχει επηρεάσει κάτι τέτοιο.
Οπότε, για παράδειγμα, με την αλλαγή, με την αναπόληση άλλων Χριστουγέννων, έχει να κάνει με διαφορετικές καταστάσεις που ζούμε. Το πως μπορεί να θυμάσαι μια πιο ξέγνοιαστη, πιο ξέγνοιαστα. Τα Χριστούγεννα όταν ήσουν κάποιος ήταν μόνος του.
Πόσο περισσότερες υποχρεώσεις μπορεί να έχει τώρα πια; Και σίγουρα μέσα σε όλο αυτό νομίζω ότι παίζει και ένα σημαντικό ρόλο το ότι τα Χριστούγεννα είναι στο τέλος μιας χρονιάς που είμαστε έτοιμοι να μπούμε σε ένα νέο έτος, που για πολλούς η ανασκόπηση είναι με έτος. Παράδειγμα εμένα στη δικιά μου δουλειά όλες με ανασκόπηση και όλες μου οι σκέψεις είναι με σεζόν.
Για μένα ο Σεπτέμβρης είναι κάθε χρόνο αυτός που μου οριοθετεί τους στόχους μου και με κάνει να μετράω ο Αύγουστος το πως πέρασε το προηγούμενο διάστημα. Παρ όλα αυτά όμως, το μεγαλύτερο κόσμο στον περισσότερο πληθυσμό το τέλος κάθε χρονιάς είναι αυτό που τον βάζει στην διαδικασία να αναπολήσει το τι έκανε αυτή τη χρονιά και τι πρέπει να κάνω την επόμενη.
Οπότε νομίζω ότι ίσως είναι και αυτό ένας λόγος που εάν έχουν πάει όλα καλά την προηγούμενη χρονιά ή αν ευελπιστούμε να βάλουμε πολύ σημαντικούς στόχους την επόμενη χρονιά να μας βοηθήσει συναισθηματικά είτε να μας ρίξει αντίστοιχα. Αυτό απλά ήθελε να συμπληρώσω νομίζω ότι παίζει και αυτό κάποιο ρόλο.
Έφη Κοροβίλα:
Έχουν απόλυτο δίκιο και συμφωνώ σε αυτό που λέτε. Είναι μια περίοδος η οποία είτε αν αναπολήσουμε το παρελθόν και δούμε ότι όλοι οι στόχοι που είχαμε θέσει στην προηγούμενη χρονιά έχουν επιτευχθεί, αυτό θα μας οδηγήσει σε θετικά συναισθήματα.
Αλλά από την άλλη πλευρά, αν κάνουμε αυτή την αναπόληση και δούμε ότι τελικά κάποιους από τους στόχους που είχαμε θέσει πέρυσι τα προηγούμενα Χριστούγεννα δεν έχουμε καταφέρει να τους βγάλουμε εις πέρας, δεν έχουν επιτευχθεί.
Πιθανόν αυτό να μας ρίξει τη διάθεση να μας επηρεάσει αρνητικά. Παρόλα αυτά, όπως και να έχει, πρέπει να βλέπουμε τα θετικά που έχουν συμβεί μέσα σε αυτή τη χρονιά και να είμαστε ευγνώμων για αυτά που έχουμε καταφέρει.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Σε αυτό το podcast θα μείνουμε στις συναισθηματικές μεταπτώσεις, συνήθως τις αρνητικές αν έχω σωστά καταλάβει σωστά; Ακριβώς στην επόμενη ερώτηση μου θα συνδέσω λίγο και το webinar που έχετε πάνω στη LearnHealth. Ένα εξαιρετικό webinar που αφορά τις απώλειες.
Εδώ λοιπόν σίγουρα ένα τεράστιο ρόλο στις μεταπτώσεις, τις συναισθηματικές, τις αρνητικές μάλλον μεταπτώσεις, συναισθηματικές την περίοδο των γιορτών και πόσο μάλλον των Χριστουγέννων που είναι μια οικογενειακή γιορτή, pαίζει ρόλο η μοναξιά και η απομόνωση.
Αυτή μπορεί να έχει έρθει από κάποιον υπερήλικα, ο οποίος δεν έχει τους ανθρώπους του δίπλα του, από κάποιους ανθρώπους οι οποίοι βρίσκονται μακριά, σε επαρχία, σε δουλειά που δεν είναι κοντά στους δικούς τους και σίγουρα από ανθρώπους που έχουν χάσει αγαπημένα τους πρόσωπα. Οπότε, αν θα μπορούσατε να μας πείτε δυο λόγια για τον αντίκτυπο της μοναξιάς, της απομόνωσης και της απώλειας ίσως κάποιων ανθρώπων την περίοδο των Χριστουγέννων.
Έφη Κοροβίλα:
Είναι γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι νιώθουν μοναξιά και απομόνωση κατά την περίοδο των Χριστουγέννων και αυτό είναι κάτι το οποίο είναι αντικειμενικό, γιατί όντως μπορεί να βρίσκονται μακριά από αγαπημένα τους πρόσωπα για πάρα πολλούς λόγους.
Για παράδειγμα, πολλοί συνάνθρωποί μας κατά την περίοδο των εορτών βρίσκονται ενδεχομένως σε μια άλλη πόλη, μακριά από την οικογένεια και τους φίλους τους για επαγγελματικούς λόγους. Και όπως καταλαβαίνουμε, ακόμα και σε μια άλλη πόλη να βρίσκονται, η περίοδος των εορτών συνήθως συνεπάγεται με αργία.
Δεν εργάζονται, δεν δουλεύουν, αλλά δεν μπορούν να πάνε και κοντά στους γονείς τους, τους φίλους τους, γιατί ενδεχομένως το χρονικό διάστημα που έχουν διαθέσιμο δεν τους επιτρέπει. Αυτό σημαίνει ότι ενδεχομένως να είναι και σε ένα σπίτι μόνοι τους αυτές τις ημέρες, να περνάνε αυτές τις γιορτές μόνοι τους, χωρίς φίλους, αποξενωμένοι ή απομονωμένοι.
Όλο αυτό είναι λογικό λοιπόν να τους επηρεάζει αρνητικά. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τους ηλικιωμένους ανθρώπους που μπορεί να είναι μόνοι τους επειδή έχουν χάσει τον άντρα τους ή τη γυναίκα τους, τον σύντροφό τους γενικότερα και που μπορεί τα παιδιά τους να έχουν επιλέξει να περάσουν αυτές τις μέρες των εορτών σε κάποια άλλη πόλη με την οικογένειά τους, σε κάποια άλλη χώρα, ενδεχομένως να έχουν πάει διακοπές.
Οπότε μπορούμε να φανταστούμε πόση μοναξιά αισθάνονται αυτοί οι άνθρωποι. Ωστόσο σε αυτό το σημείο θέλω να τονίσω κάτι άλλο που το θεωρώ εγώ προσωπικά πάρα πολύ σημαντικό και οφείλω να το πω, γιατί πολλές φορές εμείς οι άνθρωποι το ξεχνάμε. Γενικά ξεχνάμε τους ανθρώπους οι οποίοι διαμένουν σε ξενώνες ή ιδρύματα και εγώ ως ψυχολόγος σε ένα τέτοιο ίδρυμα έχω μια εικόνα και θέλω να το μοιραστώ μαζί σας.
Έφη Κοροβίλα:
Γενικώς, οι άνθρωποι οι οποίοι διαμένουν σε οικοτροφεία, σε ξενώνες που εκεί είναι το σπίτι τους ουσιαστικά, έχουν συνδεθεί κατά κάποιο τρόπο με το προσωπικό αλλά και με τους θεραπευτές που εργάζονται σε αυτούς τους χώρους.
Και καταλαβαίνουμε ότι αυτές τις ημέρες των εορτών οι πιο πολλοί θεραπευτές και πολλά άτομα από το προσωπικό βγαίνουν σε άδεια, οπότε δεν υπάρχει αυτή η επικοινωνία η καθημερινή που έχουν συνηθίσει όλο το προηγούμενο διάστημα και όχι μόνο τις εορτές, ακόμα και την περίοδο των καλοκαιρινών διακοπών ας πούμε, που η άδεια μπορεί να είναι λίγο μεγαλύτερη.
Οι άνθρωποι αυτοί γενικώς συνδέονται, όπως ανέφερα και προηγουμένως, άμεσα με τους θεραπευτές τους. Είναι τα πρόσωπα αναφοράς. Είναι η καθημερινή επικοινωνία που έχουν γενικότερα και μπορούν να ακουμπήσουν τις σκέψεις τους, τα προβλήματά τους.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι αυτές οι γιορτές, η περίοδος που παίρνουμε άδεια, είναι πάρα πολύ δύσκολο να το διαχειριστούν. Αυτά τα άτομα που συνεχώς έρχονται και μας ρωτάνε πότε θα επιστρέψετε, θα λείψετε καιρό;
Τι θα κάνετε για παράδειγμα τα Χριστούγεννα θα είστε με την οικογένειά σας; Ακόμα και για εμάς τους ειδικούς ψυχικής υγείας, είναι πάρα πολύ δύσκολο να το αντιμετωπίσουμε όλο αυτό, γιατί εμείς ναι μεν θα πάμε ενδεχομένως στην οικογένειά μας, στους φίλους μας, αυτοί οι άνθρωποι όμως μένουν εκεί και περιμένουν εμάς να επιστρέψουμε.
Οπότε κάπως αυτές τις ημέρες χάνεται η ισορροπία, αυτοί οι άνθρωποι, συνήθως απορρυθμίζονται κιόλας θα λέγαμε συναισθηματικά. Οπότε είναι κάτι το οποίο δεν θέλω να το αφήσουμε χωρίς να το συζητάμε, γιατί και αυτοί έχουν ανάγκη. Είμαστε οικογένειά τους. Οπότε είναι σημαντικό να το τονίζουμε και να σκεφτόμαστε αυτούς τους ανθρώπους και την πόση μοναξιά μπορεί ενδεχομένως να νιώθουν.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πάρα πολύ ωραία αυτή η παρέμβαση κύρια Κοροβίλα, γιατί είναι μια εικόνα που εμείς δεν την έχουμε, από τη στιγμή που δεν είμαστε – δεν εργαζόμαστε τόσο κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους.
Από ό, τι γνωρίζω και από ότι θυμάμαι και εγώ όλα αυτά τα χρόνια και έχω συμμετάσχει κιόλας, κάποιοι φορείς κινούνται προς το να έχουν κάποιες επισκέψεις σε τέτοια ιδρύματα, σχολεία να δίνουν το παρών και να δίνουν χαρά σε αυτούς τους ανθρώπους. Νομίζω ότι αυτό είναι από τη δικιά μας τη μεριά κάτι που μπορούμε να κάνουμε.
Έφη Κοροβίλα:
Αυτό που λέτε υφίσταται όντως οργανώνονται διάφορες εκδηλώσεις στους χώρους αυτούς για τα άτομα αυτά, Έτσι να έχουν να δουν λίγο κόσμο παραπάνω, να νιώθουν ότι και αυτοί ανήκουν κάπου, αλλά δεν είναι πάντα εφικτό.
Ειδικά τις μέρες των εορτών είναι λίγο δύσκολο να προγραμματιστεί κάτι τέτοιο. Παρόλα αυτά εμείς που εργαζόμαστε σε τέτοιους χώρους προσπαθούμε να πηγαίνουμε μαζί με αυτά τα άτομα σε διάφορα μέρη για να βγουν έτσι λίγο εκτός του ιδρύματος, εκτός του χώρου αυτού που διαμένουν, να δουν την πόλη που είναι στολισμένη χριστουγεννιάτικα, να νιώσουν και αυτοί λίγη χαρά.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Αυτό είναι κάτι πάρα πολύ όμορφο και μπράβο σας. Και η αλήθεια είναι ότι είναι ένα φορτίο δύσκολο και δύσκολο κομμάτι της δουλειάς σας φαντάζομαι γιατί εκείνη την περίοδο που θα θέλατε και εσείς ίσως να είστε με τους δικούς σας ανθρώπους και να νιώσετε όμορφα συναισθήματα. Όμορφο συναίσθημα είναι και αυτό, είναι πάρα πολύ όμορφο συναίσθημα.
Φαντάζομαι όχι απλά όμορφο και είναι πολύ πολύ σημαντικό. Είναι πολύ δοτικό και συνεχίστε να το κάνετε. Είναι πάρα πολύ σημαντικό σε αυτό. Ακόμα θέλω να συμπληρώσω κάτι άλλο σε αυτό που είπατε προηγουμένως. Για την οικογένεια και την επιλογή του κάποιος να φύγει. Συνήθως τα παιδιά όταν έχουν την οικογένεια ή κάποιον σύντροφο μακριά από τους γονείς.
Νομίζω ότι όλοι μας κάποια στιγμή έχουμε βάλει στη ζυγαριά στην περίοδο που ξεκινάμε να ετοιμάσουμε τις διακοπές μας των Χριστουγέννων, να πάμε κάπου και κάνουμε τα σχέδιά μας και κάπου εκεί φρενάρουμε. Και λέμε τώρα μάλιστα, να πάω εκεί με τους φίλους μου, με τον σύντροφό μου ή να κάτσω με τους γονείς μου. Ήταν πάντα αυτή η ζυγαριά του τι από τα δύο να κάνω;
Αυτό που προσπαθούσα πάντοτε στο μυαλό μου να κάνω είναι να δείξω στην επιλογή που δεν έκανα ότι είμαι εκεί, ότι τους σκέφτομαι, ότι είμαι κοντά τους και να μπορώ ίσως να το μοιράσω ή τέλος πάντων, αν δεν μπορώ να μοιράσω τον χρόνο μου, να μπορώ να μοιράσω τα συναισθήματά μου, να μοιράσω την επαφή μου και έτσι να μπορώ να κρατάω και τις δύο πλευρές σε μια ισορροπία, κάτι που για μένα είναι πάρα πάρα πολύ σημαντικό.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Οπότε μια δικιά μου πρόταση πριν ακούσω τη δικιά σας είναι να προσπαθούμε να κρατάμε ισορροπίες, Να μην ξεχνάμε ανθρώπους που μας έχουν ανάγκη γιατί και οι επιλογές, επιλογές είναι. Γι αυτό και πάντοτε θυμάμαι τους γονείς μου να μου λένε ότι κάνεις αυτό που πραγματικά θες και θα περάσεις εσύ όμορφα.
Τώρα που έχω παιδιά καταλαβαίνω ότι αυτό ήταν μια μεγάλη αλήθεια και ένα μεγάλο ψέμα. Γιατί η μεγάλη αλήθεια είναι ότι ναι, κάνε αυτό που θες γιατί πραγματικά αυτό θέλανε. Και ένα μεγάλο ψέμα σε εισαγωγικά είναι ότι μέσα τους θα προτιμούσαν να πουν ότι κάτσε εδώ να σε έχω κοντά μου, να σε αγκαλιάσω, να σε δω, να να χαρώ κι εγώ που κάτι μέσα στην υπόλοιπη χρονιά δεν σε βλέπω.
Τρέχεις κάνεις… Οπότε είναι λίγο έτσι κι αλλιώς μπερδεμένα και τα συναισθήματα και τα θέλω και οι επιλογές που έχουμε να κάνουμε. Σίγουρα όμως επειδή πρέπει να κάνουμε τις επιλογές μας, καλό θα είναι να κρατάμε ισορροπία σε αυτά που δεν είναι τελικά οι επιλογές μας.
Έφη Κοροβίλα:
Έχετε δίκιο, όλα είναι θέμα ισορροπίας και καταλαβαίνω και τη θέση των γονιών αλλά και τη θέση των παιδιών. Σίγουρα πρέπει να κάνουμε αυτό που μας κάνει πιο χαρούμενους και πιο ευτυχισμένους γενικώς στη ζωή μας.
Ωστόσο, υπάρχουν τρόποι που μπορούμε κάπως να τα ισορροπήσουμε. Ακόμη και αν δεν είμαστε κοντά, για παράδειγμα στους γονείς μας, πλέον με τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας μπορούμε να είμαστε σε εισαγωγικά κοντά τους, καλώντας τους με κάποια βιντεοκλήση, ενδεχομένως μοιράζοντας τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας μαζί τους.
Υπάρχουν γενικώς τρόποι που θα μπορούσαμε να τους αναλύσουμε και παρακάτω.
Τεχνικές διαχείρισης αρνητικών συναισθημάτων
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πολύ ωραία. Εδώ λοιπόν θα ήθελα τώρα να προχωρήσουμε στην επόμενη ερώτησή μου, η οποία είναι από τη στιγμή λοιπόν που γνωρίζουμε ότι οι άνθρωποι έχουν αρνητικά συναισθήματα για τους λόγους που προαναφέραμε, κάποιες δικές σας, μια δικιά σας πρόταση, στρατηγικές που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν σε αυτή την περίπτωση.
Έφη Κοροβίλα:
Αρχικά αυτό που θέλω να επισημάνω είναι ότι πρέπει να εκφράζουμε ελεύθερα τα αληθινά μας συναισθήματα. Δε σημαίνει ότι επειδή είναι Χριστούγεννα πρέπει να νιώθουμε απόλυτη ευτυχία.
Όχι.
Είναι πολύ φυσιολογικό να μην είμαστε χαρούμενοι εκείνη την περίοδο, να νιώθουμε τα αρνητικά συναισθήματα που αναφέραμε παραπάνω και αυτό είναι ΟΚ. Άρα πρέπει να δώσουμε χρόνο στον εαυτό μας και να μη γιορτάζουμε σε εισαγωγικά με έναν ψυχαναγκαστικό τρόπο.
Γενικώς πρέπει να μοιραζόμαστε τους προβληματισμούς και τα συναισθήματά μας με τους άλλους ανθρώπους, με τους συγγενείς μας, ενδεχομένως με την οικογένεια μας, με τους φίλους μας, Γιατί έτσι με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να τους μεταδώσουμε αυτό που εμείς αισθανόμαστε και με κάποιο τρόπο θα μπορέσουμε να βάλουμε, να οριοθετήσουμε τις καταστάσεις και τους ανθρώπους αυτούς που ενδεχομένως να μας προκαλούν χωρίς να το θέλουν κάποια πίεση.
Οπότε πρέπει να τους μεταφέρουμε εμείς πως αισθανόμαστε και να ζητήσουμε αν θέλουμε και το χρόνο μας και το χώρο μας, έτσι ώστε να περάσουμε τις γιορτές όπως εμείς θέλουμε, χωρίς να κάνουμε πράγματα που σε εισαγωγικά πρέπει να κάνουμε για να ευχαριστήσουμε κάποιον άλλον ή επειδή πρέπει επειδή είναι γιορτές.
Άλλος ένας τρόπος που θα μας βοηθούσε να αντιμετωπίσουμε αυτά τα αρνητικά συναισθήματα που κάποιοι μπορεί να βιώνουμε μέσα στις γιορτές, είναι να εκμεταλλευτούμε τον ελεύθερο χρόνο που έχουμε για να κάνουμε πράγματα που μας ευχαριστούν.
Όλοι στην καθημερινότητά μας πιεζόμαστε αρκετά για να τα προλάβουμε όλα και πολλές φορές αφήνουμε την προσωπική μας ζωή στην άκρη. Δεν κάνουμε πράγματα που θα θέλαμε, οπότε τώρα είναι μια καλή ευκαιρία να κάνουμε πράγματα που μας ευχαριστούν, όπως για παράδειγμα να πάμε να περπατήσουμε στη φύση ή να κάνουμε μια βόλτα στα μαγαζιά ή στη στολισμένη πόλη.
Ενδεχομένως δε σημαίνει ότι πρέπει να είναι κάτι μεγάλο αυτό για να μας δώσει χαρά. Γενικά πρέπει να χαρούμε τα μικρά σε εισαγωγικά πράγματα, όπως αυτό που ανέφερα και προηγουμένως μια βόλτα στη στολισμένη πόλη, άλλο ένα κόλπο σε εισαγωγικά για να μας βοηθήσει να περάσουμε αυτές τις γιορτές πιο θετικά και να έχουμε πιο θετικά συναισθήματα είναι να κάνουμε μια ανασκόπηση των γεγονότων της περασμένης χρονιάς και να θέσουμε νέους αλλά ρεαλιστικούς στόχους.
Ακόμα και αν δεν έχουμε την οικογένειά μας και τους φίλους μας κοντά μας. Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, πλέον στις μέρες μας υπάρχουν τρόποι που μπορούμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους και να περάσουμε έστω και διαδικτυακά χρόνο μαζί τους κάνοντας μια βιντεοκλήση τηλεφωνικώς, θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε κάποιο χρόνο και να επικοινωνήσουμε με τους ανθρώπους που αγαπάμε.
Ένας άλλος τρόπος που θα μας βοηθούσε να αισθανθούμε καλύτερα την περίοδο των εορτών είναι να κάνουμε εθελοντισμό. Γενικά η κοινωνική αλληλεγγύη μας κάνει να αισθανόμαστε πιο όμορφα όταν προσφέρουμε. Όλο αυτό γυρνάει μπούμερανγκ σε εμάς και μας κάνει να νιώθουμε πολύ ευχάριστα συναισθήματα.
Όσον αφορά τώρα το οικονομικό κομμάτι, επειδή καταλαβαίνω ότι οι ημέρες είναι η περίοδος των εορτών, είναι μια περίοδος που υπάρχει έντονος ο καταναλωτισμός. Θέλουμε να κάνουμε δώρα, αλλά δεν είμαστε όλοι οι άνθρωποι σε αυτή την οικονομική κατάσταση που θα μπορούσαμε να συνεισφέρουμε και να μπορέσουμε να πάρουμε κάποια έστω και τυπικά δώρα στους συνανθρώπους μας.
Ωστόσο, πρέπει να δούμε να βρούμε άλλες εναλλακτικές προτάσεις είτε για δώρα, είτε για διασκέδαση. Σίγουρα υπάρχουν και άλλοι τρόποι που θα μπορούσαμε να δείξουμε την ευγνωμοσύνη ή τα συναισθήματά μας στους αγαπημένους μας ανθρώπους.
Γενικώς, καλό είναι να εστιάζουμε στα θετικά καθημερινά γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή μας και αυτά να τα καταγράψουμε και σε ένα ημερολόγιο, δηλαδή τις σκέψεις και τα θετικά πράγματα που συμβαίνουν καθημερινά στη ζωή μας.
Θα μπορούσαμε να τα καταγράφουμε έτσι ώστε να τα βλέπουμε ότι όντως συμβαίνουν θετικά πράγματα στη ζωή. Δεν σημαίνει ότι αυτό θα είναι κάτι μεγάλο, αλλά για παράδειγμα, το ότι ξυπνήσαμε το πρωί και ήπιαμε τον αγαπημένο μας καφέ είναι κάτι σημαντικό που δεν είναι αυτονόητο ότι το έχουν όλοι οι άνθρωποι.
Οπότε αυτές είναι κάποιες τεχνικές, κάποιοι τρόποι να αντιμετωπίσουμε τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να βιώνουμε κατά τη διάρκεια της περιόδου των Χριστουγέννων.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν, ανθρώπων οι οποίοι βρίσκονται σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση την περίοδο των εορτών, νομίζω ότι η δικιά σας δουλειά, η δικιά σας συμβολή, είναι πάρα πάρα πολύ σημαντική, έτσι δεν είναι;
Έφη Κοροβίλα:
Ακριβώς. Είναι πάρα πολύ σημαντικό ένας άνθρωπος ο οποίος νιώθει ότι έχει εγκλωβιστεί στα επώδυνα συναισθήματα του, στην έντονη θλίψη, στην μη ικανοποίηση από τη ζωή, στο αρνητικό τρόπο σκέψης ή τις συχνές εναλλαγές στη διάθεσή του, είναι σημαντικό να ζητήσει έγκαιρα βοήθεια από έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Αυτό δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, αλλά είναι απόδειξη ισχυρής θέλησης και αγάπης για τη ζωή και σημαίνει ότι προσπαθεί να βελτιώσει τον εαυτό του, να γίνει καλύτερη εκδοχή του εαυτού του και να εξελιχθεί στη ζωή του.
Το πρώτο βήμα που λέμε στη θεραπεία είναι ότι έρχεται και ζητάει βοήθεια, ότι αποδέχεται το πρόβλημα. Είναι το πιο βασικό βήμα για μια επιτυχημένη ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Είναι πολύ σημαντικό την περίοδο των Χριστουγέννων να δούμε από μια πιο θετική σκοπιά τα πράγματα, σαν να είναι μια καλή ευκαιρία να ανανεωθούμε, να αποφορτιστούν από το άγχος, την πίεση της καθημερινότητας και γενικώς να ανασυντάξει τις δυνάμεις μας.
Να αλλάξουμε λίγο εικόνες και παραστάσεις και να ξεκινήσουμε τη νέα χρονιά πιο ανανεωμένοι, ξεκούραστοι ψυχικά και σωματικά, πολλές φορές και θέτοντας νέους στόχους.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Μήπως θα έπρεπε εδώ να σκεφτούμε, να σκεφτούν οι άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτή τη θέση ότι ουσιαστικά θα τους βοήθαγε πάρα πάρα πολύ εάν βλέπανε την πραγματική ουσία των εορτών; Τι είναι αυτό που ουσιαστικά πρέπει να πάρουμε ή θα ήταν καλό να πάρουμε από τις γιορτές, από την περίοδο;
Έφη Κοροβίλα:
Έχει μεγάλο νόημα να εστιάσουμε γενικότερα στα πράγματα που έχουν σημασία, να δώσουμε έμφαση σε αυτά που έχουμε και όχι σε αυτά που δεν έχουμε. Γιατί πολλές φορές εμείς οι άνθρωποι εστιάζουμε.
Δίνουμε γενικώς έμφαση σε αυτά που δεν έχουμε και παραβλέπουμε όλα τα υπόλοιπα θετικά στοιχεία που υπάρχουν στη ζωή μας. Όλο αυτό καταλαβαίνουμε ότι μας δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα και μας δημιουργεί. Έτσι τα βλέπουμε όλα μαύρα και γκρίζα, οπότε σίγουρα δεν βοηθάει.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Πριν κλείσουμε λοιπόν, κυρία Κοροβίλα, θα ήθελα να πιάσουμε ένα θέμα που είναι τα παιδιά. Χριστούγεννα, φώτα, δώρα, παιχνίδια. Νομίζω ότι είναι οι πρώτες σκέψεις που έρχονται στο μυαλό σε κάθε παιδί. Δυστυχώς όμως δεν είναι σε κάθε παιδί.
Ξέρουμε πάρα πολύ καλά ότι ένας μεγάλος αριθμός παιδιών δεν βρίσκονται σε αυτή τη θέση. Δεν μπορούν να χαρούν – καλά υπάρχει το χειρότερο σενάριο που δεν μπορούν να χαρούν τους δικούς τους. Από εκεί και πέρα, μετά να μπορούν να χαρούν στιγμές με τους δικούς τους ανθρώπους γιατί μπορεί να βρίσκονται μακριά ο ένας από τους δύο γονείς, είτε γιατί είναι επιλογή των γονιών να είναι μακριά, είτε γιατί μπορεί να εργάζονται.
Υπάρχει το επόμενο σενάριο, το οποίο είναι να μην μπορούν οι γονείς οικονομικά να ανταπεξέλθουν σε αυτό το κομμάτι που προανέφερα, Τα δώρα δηλαδή. Θα ήθελα να μας κάνετε μια εισαγωγή, να μας πείτε δυο πράγματα γι αυτό.
Έφη Κοροβίλα:
Πολύ σωστά τα είπατε. Η αλήθεια είναι ότι τα Χριστούγεννα είναι μια περίοδος έντονου καταναλωτισμού. Την περίοδο αυτή τα παιδιά συνηθίζουν να ζητάνε δώρα από τον Άγιο Βασίλη, που πολλές φορές δεν είναι εφικτό να τα αποκτήσουν επειδή οι γονείς δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα, είτε επειδή αυτά που είπατε δεν έχουν και οι γονείς πολλές φορές.
Πολύ συχνά βλέπουμε τα παιδιά να μπαίνουν στη διαδικασία να συγκρίνουν τον εαυτό τους με άλλα παιδιά ή με φίλους που έχουν αποκτήσει κάτι που ενδεχομένως και τα ίδια να ήθελαν. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό τα παιδιά να γνωρίζουν τι είναι εφικτό να αποκτήσουν και τι όχι, σύμφωνα με την οικονομική κατάσταση της οικογένειάς τους και γενικότερα της κατάστασης που βρίσκονται.
Είναι σκόπιμο οι γονείς να μιλάνε στα παιδιά για το τι μπορούν να προσφέρουν και τι μπορούν να τους δώσουν γενικότερα και να τους δώσουν να καταλάβουν ότι τα υλικά αγαθά δε φέρνουν την πραγματική ευτυχία στη ζωή. Δεν είναι αυτό το νόημα της ζωής.
Γενικώς, οι γονείς θα πρέπει να βρουν εναλλακτικούς τρόπους ψυχαγωγίας αυτές τις ημέρες των εορτών, με λιγότερα χρήματα, λιγότερο δαπανηρός, τρόπους διασκέδασης που θα τους φέρουν πιο κοντά στα παιδιά τους. Αυτό ας πούμε, μπορεί να είναι μια βόλτα για περπάτημα στη φύση και όχι για παράδειγμα ένα φαγητό σε ένα εστιατόριο.
Θα μπορούσε να είναι να μαγειρέψουν κάτι μαζί στο σπίτι ενδεχομένως να συγκεντρωθούν στο σπίτι με αγαπημένα πρόσωπα και να παίξουν κάποιο επιτραπέζιο αντί να πάνε για παράδειγμα ένα ταξίδι, θα μπορούσαν να δουν μια ταινία μαζί το βράδυ.
Γενικότερα, θα πρέπει να προσαρμόσουν τον τρόπο ζωής τους σύμφωνα με τις οικονομικές τους δυνατότητες και όχι να παρουσιάζουν στα παιδιά κάτι που δεν είναι πραγματικότητα. Γιατί έτσι και τα παιδιά θα έχουν παραπάνω απαιτήσεις και στην πραγματικότητα δεν φταίνε τα παιδιά. Οι γονείς θα πρέπει να τους δώσουν – να τους δείξουν ποια είναι η πραγματικότητα.
Κλείνοντας
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Κλείνοντας λοιπόν η κυρία Κοροβίλα να δώσουμε ένα θετικό μήνυμα στους ακροατές μας, γιατί πραγματικά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα Χριστούγεννα και οι γιορτές είναι ευχάριστες. Έτσι πρέπει να είναι για όλους. Ευχόμαστε να είναι έτσι για όλους. Ένα προσωπικό δικό μου μήνυμα πριν δώσω σε εσάς το λόγο, στους γονείς.
Μην ξεχνάτε, επειδή πολλά αναφέραμε προηγουμένως, ότι τα παιδιά αυτό που σίγουρα θέλουν περισσότερο από όλα και τις γιορτές και όχι μόνο, αλλά πόσο μάλλον τις γιορτές, ένα από τα μεγαλύτερα δώρο που κάνετε είναι τον ίδιο σας τον χρόνο να είστε εκεί όσο αυτό είναι εφικτό, που ίσως είναι λίγο περισσότερος χρόνος ελεύθερος από την καθημερινότητα, οπότε να είστε κοντά στα παιδιά και αυτό νομίζω ότι από εκεί ξεκινάει.
Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που μπορείτε να κάνετε και από εκεί θα ξεκινήσει ένα ένα ωραίο ταξίδι μέσα στις γιορτές συναισθημάτων όμορφων γιατί πάντα όταν είμαστε κοντά στα παιδιά μας και αυτά και εμείς νιώθουμε καλύτερα. Αυτά όσον αφορά τους γονείς, το λόγο σε σας.
Έφη Κοροβίλα:
Συμφωνώ απόλυτα κύριε Φιλιππόπουλου με αυτό που είπατε. Τα παιδιά αυτό που έχουν ανάγκη δεν είναι τα παιχνίδια και τα δώρα. Είναι η αγάπη, η φροντίδα και ο χρόνος, ο ουσιαστικός χρόνος που αφιερώνουν οι γονείς μαζί τους.
Στο κάτω κάτω, σε 10 χρόνια από τώρα δεν θα έχουν να θυμούνται τι τους πήρατε τα φετινά Χριστούγεννα, αλλά θα έχουν να θυμούνται τις όμορφες αναμνήσεις και τον χρόνο που περνούσατε μαζί και το τι κάνατε. Ένα θετικό μήνυμα που θέλω να στείλω κλείνοντας, είναι ότι πρέπει να σκεφτούμε τι πραγματικά έχει αξία στη ζωή μας και να εστιάσουμε στο πώς θέλουμε να ζούμε την κάθε μας ημέρα.
Δεν πρέπει να επιτρέπουμε στα δυσάρεστα συναισθήματα να καταλαμβάνουν περισσότερο χώρο απ όσο τους αναλογεί και να θυμόμαστε ότι η μελαγχολία και η θλίψη είναι φυσιολογικά συναισθήματα, είναι μέρος της ζωής μας, όμως δεν είναι η ίδια η ζωή μας.
Δεν σημαίνει ότι όλη η ζωή μας θα έχει τέτοια συναισθήματα. Υπάρχουν και τα θετικά συναισθήματα και πρέπει να εστιάσουμε σε αυτά. Εύχομαι Καλά Χριστούγεννα σε όλους και ευχαριστώ πολύ για τη δυνατότητα που μου δώσατε να μιλήσω για αυτό το σημαντικό θέμα. Εύχομαι ολόψυχα σε όλο τον κόσμο καλές γιορτές με υγεία, ψυχική γαλήνη, ελπίδα και πίστη.
Διονύσης Φιλιππόπουλος:
Ευχαριστούμε πάρα πολύ κα Κοροβίλα! Καλά Χριστούγεννα και σε εσάς!
